Zelfbeschadiging of automutilatie bij pubers, een vorm van zelfverminking

Het is donderdagavond en ik zit met mijn zoon aan tafel. Zoals gebruikelijk tijdens het avondeten informeer ik naar zijn schooldag. Zo ook deze avond. ‘En hoe was het op school vandaag?’ ‘Oh leuk’. ‘Vertel eens wat meer, hoe ging bijvoorbeeld de samenwerking aan je project met dat meisje uit de klas?’ ‘Oh goed hoor, maar…’ ‘Maar? Wat is er?’ ‘Nou ik mag het eigenlijk niet vertellen.’

Tot mijn schrik

Na zijn openbaring praat ik verder met hem. Ik vraag wat hij daar van vindt, wat het met hem doet of hij misschien weet waarom ze het doet. Tijdens het gesprek kom ik er achter dat ze niet het enige meisje is in zijn klas. Naast haar wist hij zomaar nog twee namen te noemen van meisjes uit zijn klas die dit ook doen. Daar schrik ik toch wel van. Als ik terug denk aan mijn eigen jaren op de middelbare school, zou ik niemand kunnen opnoemen. Was ik zo blind in die tijd? Of is automutilatie meer van deze tijd? Komt het inderdaad steeds vaker voor?

Ik vrees van wel…

Wat is automutilatie?

Automutilatie is het woord voor zelfbeschadiging of zelfverminking. Er zijn verschillende gradaties, vanaf het openkrabben van de huid omdat hij jeukt tot zelfs het amputeren van ledenmaten. Soms is het doel jezelf opzettelijk pijn te doen en dit kan op verschillende manieren. Snijden of krassen is slechts één manier maar het kan zich ook uiten in haren trekken, slaan, hoofd tegen de muur bonken, botten breken of schadelijke (giftige) stoffen drinken. Gelukkig zijn die laatste twee extremiteiten die veel minder vaak voor komen.
Automutilatie kan een symptoom zijn van een psychische aandoening, zoals bordeline-persoonlijkheidsstoornis, maar dat is (gelukkig) zeker niet altijd het geval.

Tatoos en piercings

Ook tatoos en piercings kunnen worden gezien als een vorm van zelfbeschadiging. Hoewel de nadruk ligt op ‘verfraaiing’ van het lichaam kan het ook een ‘kick van de pijn’ geven.

Alle leeftijden

Zelfbeschadiging kent vele verschijningsvormen en veel verschillende oorzaken. Het komt niet alleen voor bij pubers, maar op alle leeftijden. Het komt echter wat vaker voor bij jongeren in de leeftijd van 14 en 17 jaar en met name bij meisjes.

Pubers en zelfbeschadiging

Een kind hoeft geen ernstige persoonlijkheidsstoornis te hebben om toch zichzelf te willen pijnigen. Soms kan het een kwestie van ‘willen voelen’ zijn.

Tijdens de puberteit razen er allerlei gevoelens, emoties en hormonen door je lijf. Ze voelen van alles, maar kunnen nog niet alles plaatsen. Ze kunnen zich er leeg van gaan voelen, juist omdat ze zoveel voelen waar ze niks mee kunnen. Het lijkt tegenstrijdig, niks voelen omdat je juist zoveel voelt.
Het verlangen naar iets te voelen, kan fysieke vormen aan nemen. Op het moment dat ze zichzelf krassen of snijden, voelen ze weer iets. In dit geval pijn. Maar pijn voelen kan soms prettiger zijn dan helemaal niks voelen. De leegte sloopt je. Het is alleen slechts voor korte duur… Als ze dit hebben gedaan, volgt vaak de schaamte of het gevoel van schuld.

Het pijnigen van zichzelf is een poging negatieve emoties te communiceren en om te gaan met emotionele pijn. Door de overheersing en vooral ook de tastbare fysieke pijn, kan de emotionele pijn minder doen lijken. Tot de fysieke pijn afneemt en de emotionele pijn weer gaat overheersen. En dat gebeurt juist door het gevoel van schuld en schaamte over de zelfverminking, steeds eerder.

Gevoelens van schuld en schaamte

Juist die gevoelens van schaamte en schuld maken het lastig om met je zoon of dochter hierover te praten. Want uit zichzelf zal hij/zij er niet snel over beginnen en pubers zijn meesterlijk in het verbergen van hun zelfverminking. De badkamerdeur wordt immers hermetisch afgesloten.

Laag zelfbeeld

Jongeren die zichzelf beschadigen hebben vaak een laag zelfbeeld en weinig vertrouwen in zichzelf en/of hun omgeving, maar er kunnen meerdere redenen zijn waardoor iemand er meer vatbaar voor is: karakter, aanleg, opvoeding, gezinssituatie of ervaringen. Ze vinden vaak moeilijk aansluiting met leeftijdsgenoten, hebben moeite met het uiten van zichzelf of voelen zich onzeker over hun seksuele identiteit.

Trots

Het beschadigen van jezelf kan ook een bepaald gevoel van trots geven, de controle over je lichaam te hebben. Trots op de pijn die je kunt verdragen. Het kalmerende effect van de vrijgekomen endorfine kan daarbij nog een eens extra stimulans geven.

Erbij willen horen

Pubers zijn ook nog eens erg gevoelig voor wat andere denken en willen graag bij een groep horen. Het is daarom verleidelijk om dit soort handelingen van elkaar over te nemen om bij de groep te willen horen.

Risico-factoren

Er zijn een aantal omstandigheden die de kans op automutilatie kunnen vergroten:

– (extreem) laag zelfbeeld
– groot (ongezien) verdriet
– leeftijd 14-17 jaar
– onzekerheid seksuele identiteit
– dwangmatig gedrag
– moeite met aansluiting leeftijdsgenoten

Wat te doen als ouder?

Neem het signaal van je zoon of dochter serieus. Het is logisch dat je wellicht er van schrikt als je het ontdekt, maar wijs je kind niet af. Probeer het gedrag te begrijpen en te ontdekken wat er achter zit. Je kind beschuldigen werkt alleen maar averechts. Realiseer je dat je kind het niet doet om te choqueren, ze proberen het immers juist te verbergen. Het is echter wel een uiting van pijn en/of leegte waar ze niet mee om kunnen gaan.

De meest effectieve behandeling is een combinatie van reguliere hulp (huisarts, therapie) en cognitieve gedragstherapie (kijken naar het gedrag).

Er bestaat ook een landelijke stichting voor zelfbeschadiging (LSZ). Meer informatie hierover vind je op www.zelfbeschadiging.nl

Meer informatie

Automutilatie of zelfbeschadiging, hoe serieus is dit?

Bronvermelding

Tekst: Marion Middendorp
© afbeelding: 123rf.com