Wanneer je kind een klasgenootje of vriendje verliest

Bijna niets is zo onnatuurlijk en oneerlijk als de dood van een kind. En hoe graag we ook zouden willen dat we hierover niet na hoefden te denken: er kan een moment komen dat jouw kind een klasgenootje of vriendje verliest. Hoe ga je daarmee om? Wat kun jij op zo’n moment betekenen voor je kind? En hoe geef je zo’n schokkende gebeurtenis zelf een plekje?

“Fleur* is overleden. Het spijt me zo!”

Het staat me nog helder voor de geest, bijna alsof het gisteren was. Het was 2 oktober 2013. ’s Avonds vond ik in mijn mailbox een e-mail met als onderwerp ‘Verdrietig nieuws’. De afzender was de directrice van de basisschool waarop mijn zoontje zat. De mail was aan alle ouders gericht. Toen ik hem opende en het bericht las, voelde het alsof de grond onder mijn stoel wegzakte. Een klasgenootje en vriendinnetje van mijn zoontje was begin die middag overleden. Het leek een onwerkelijke, nare droom. Ik belde de moeder van een ander vriendinnetje uit groep 3 op. Toen zij snikkend en brullend de telefoon opnam, wist ik dat het waar was.

De volgende ochtend moest ik mijn zoontje, destijds pas 6 jaar oud, op de hoogte stellen. Ik vertelde hem dat er iets heel ergs was gebeurd. Van tevoren had ik me voorgenomen om rustig te blijven en op een kindvriendelijke manier uit te leggen wat er was gebeurd (“Fleur heeft een ongeluk gehad”). Dat ging iets anders dan gepland. Ik barstte in snikken uit en zei: “Fleur is overleden. Het spijt me zo!” Mijn zoontje reageerde wonderbaarlijk rustig. Fleur zou wel weer terug naar school komen. Net als die keer dat ze haar been gebroken had.

Maar Fleur kwam niet terug naar school. Ze had geen ongeluk gehad. Ze was vermoord, door haar eigen moeder. Samen met haar oudere broer. Hoe in godsnaam leg je dat een kind ooit uit?

Verdriet delen

Die ochtend fietste ik huilend naar school, mijn zoontje achterop. De wind leek guurder dan ooit. Ik kwam bijna niet vooruit. Op school trof ik een verschrikkelijk tafereel aan: huilende leerkrachten, ouders en ib’ers. Verdriet en ongeloof werden uitgewisseld. Ouders die elkaar normaal gesproken niet zo lagen zochten steun bij elkaar en hielden elkaar innig vast. Ons geluk was dat we zo goed opgevangen werden door de school. Er was alle ruimte om te praten, te huilen en boos of juist bang te zijn. De school heeft de kinderen én ouders wekenlang begeleiding geboden bij het rouwen en het herdenken van Fleur.

Zo werd er een specialist in rouwverwerking ingehuurd die de ouders van groep 3 ondersteunden. Er vonden kringgesprekken met hulpverleners plaats voor de kinderen en voor de ouders. Alle ouders van groep 3 mochten met hun kind naar de uitvaart komen. Een onwerkelijke en verdrietige periode brak aan. Die periode was zo ontzettend ingrijpend, dat ik besloot een blog te schrijven over dit onderwerp. Wat doe je als ouder wanneer je kindje een klasgenootje, vriendje of vriendinnetje verliest?

Allereerst is het goed om je verdriet te delen met andere ouders of betrokkenen. Cijfer jezelf niet weg. Natuurlijk komt jouw verdriet niet in de buurt bij dat van de ouders en andere directe nabestaanden, maar dat betekent niet dat er geen ruimte voor mag zijn. Je belast de nabestaanden immers niet met je verdriet, maar zoekt steun bij mensen in dezelfde positie. In mijn geval waren dat andere ouders van groep 3. Het mogen natuurlijk ook andere mensen zijn.

Kinderen rouwen anders dan volwassenen

Wanneer wij volwassenen iemand verliezen, huilen we. We rouwen vaak zichtbaar en zitten vol ongeloof, verdriet, woede en misschien ook schuldgevoelens. Kinderen rouwen anders dan volwassenen. Vooral kleine kinderen. Ik heb het bij mijn zoontje en zijn klasgenootjes gezien destijds: ze pakten na Fleurs dood verbazend snel hun leven weer op. Er werd weinig gehuild en van rouw leek geen sprake. Althans, zo leek het. Want kinderen hebben na het verlies van een dierbare dezelfde gevoelens als wij: verdriet, angst, boosheid en ongeloof. Het wordt alleen anders geuit.

Mijn zoontje en zijn klasgenootjes maakten mooie tekeningen voor Fleur. Ook werd er door de leerlingen een monument van kleurrijk mozaïek voor haar en haar broer gemaakt. Het prijkt tot op de dag van vandaag op het schoolplein. Hoewel het leek alsof groep 3 weer snel overging tot de orde van de dag, was niets minder waar. De kinderen bogen zich weliswaar ijverig over hun schoolwerk en spraken na schooltijd enthousiast over met wie ze gespeeld hadden en wat, maar diep van binnen kampten ze wel degelijk met vragen, verdriet en ook angst.

Geef rouw de ruimte, maar dring het niet op

Voor volwassenen kan dat tegenstrijdig lijken, maar het is wel de manier zoals veel kinderen met zaken als de dood omgaan. Het is belangrijk dat je met je kinderen blijft praten. Hun verdriet en rouw mag alle ruimte krijgen. Let wel op dat je het niet opdringt – hoe goedbedoeld ook. Als je kind niet wil praten over het verlies, ga er dan niet op door. Maak je kind duidelijk dat hij of zij altijd bij je terechtkan. Of er nu verdriet is, vragen zijn of wanneer je kind alleen maar even een praatje wil maken.

Mijn zoontje had veel behoefte om alle mooie herinneringen aan Fleur op te halen. We lachten samen uitgebreid om haar geweldige gevoel voor humor en alle grappige anekdotes. Ik merkte op deze momenten dat hij behoefte had aan troost. Hij uitte dat op deze manier: een ander kind kan het weer op een hele andere manier doen. Samen een potje huilen, een kaarsje branden voor het overleden kind of een mooie tekening maken kan ook steun geven.

Boekjes lezen over de dood

Er zijn ontzettend veel nuttige kinderboekjes geschreven over de dood en het verlies van een dierbare. Het kan zeker zinvol zijn om samen met je kindje een dergelijk boek te lezen. Het kan een prentenboek zijn met weinig tekst, maar ook boekjes met meer tekst kun je voorlezen. Het is wel van belang dat het boekje geschikt is voor de leeftijd van je kind. Anders begrijpt hij of zij de tekst misschien niet en is het alleen maar verwarrender.

Vertellen over de doodsoorzaak

Het kan ontzettend moeilijk zijn om als ouder te moeten vertellen hoe een kindje is overleden. In het geval van ziekte is het vaak al bekend op school, bij klasgenootjes en vriendjes. Dit kan voor angst zorgen bij je eigen kind: het wordt immers geconfronteerd met een ernstige ziekte en de dood. In het geval van Fleur heb ik mijn zoontje, evenals de meeste ouders, verteld dat er een naar ongeluk met haar was gebeurd. Want hoe leg je een klein kind uit dat er moeders zijn die hun kinderen doden? Dat neemt ook direct het gevoel van veiligheid weg bij de kinderen: want als die lieve moeder van Fleur tot zoiets in staat is, kan hun eigen moeder dan ook zoiets doen?

Dat wordt voor kinderen erg ingewikkeld. Het is eigenlijk niet goed om iets belangrijks te verzwijgen voor kinderen, maar in dit (gelukkig zeldzame) geval vond ik het beter. Bij kleine kinderen hoef je natuurlijk sowieso geen nare details te onthullen over de doodsoorzaak van het klasgenootje of vriendje. Zeggen dat een kindje erg ziek was en helaas niet meer beter kon worden is een stuk beter dan het benadrukken van ziekenhuisbehandelingen, pijn en medicijnen. Je mag de doodsoorzaak en de treurigheid eromheen dus gerust een beetje minder pijnlijk verpakken dan de werkelijkheid.

Herdenken van het overleden kind

Voor kinderen kan een vast, jaarlijks ritueel, zoals het herdenken van het overleden kind, ook steun bieden. Mijn zoontje en ik herdachten Fleur tot een jaar of 3 geleden elk jaar op haar sterfdag. We legden dan bloemen voor haar neer op de gedenkplaats of brandden een kaarsje. Als je besluit dit te doen, doe het dan zolang je kind er behoefte aan heeft. Bij het ene kind is dat alleen het eerste jaar na het overlijden, terwijl het andere kind het nog jarenlang wil doen. Het is allebei goed – elk kind is anders.

Vergeet ook jezelf niet

Merk je dat je kindje toch wel erg met de dood van zijn of haar vriendje zit? En lijkt het verdriet maar niet te slijten? Trek dan gerust aan de bel. Ga het gesprek aan met de vertrouwenspersoon op school of met de praktijkondersteuner van je huisarts. Die laatste kan je kind ook doorverwijzen indien nodig. Vergeet daarnaast ook jezelf niet. Ook op jouw leven heeft de dood van een klasgenootje of vriendje een grote impact. Je hebt het kind immers gekend, en waarschijnlijk de ouders ook. Misschien voel je je schuldig, angstig of ga je gebukt onder het verdriet. Misschien weet je je geen houding te geven naar de nabestaanden.

Dat is allemaal oké – rouwen doe je immers op je eigen manier. Maar heb je het idee dat je vastloopt in het verdriet? Dan is het goed om ook voor jezelf hulp te zoeken. Ik heb destijds een lange tijd last gehad van schuldgevoel – waarom had ik niets gezien aan Fleurs’ moeder? We zagen elkaar toch dagelijks op het schoolplein? Ik gaf mezelf de schuld dat ik niets had opgemerkt en praatte mezelf aan dat ik Fleurs’ dood had kunnen voorkomen. Ik heb toen ook een aantal gesprekken gevoerd met een ib’er op school en uiteindelijk bij een vertrouwenspersoon. Dat heeft me erg goed geholpen. Inmiddels zie ik in dat niemand Fleur had kunnen helpen. Zelfs haar eigen vader, opa’s en oma’s hebben dit niet zien aankomen. Het is een trieste waarheid, maar uiteindelijk accepteerde ik het wel.

Inmiddels gaat het met mijn zoontje erg goed – hij heeft het zelden meer over Fleur. Elk jaar op 2 oktober sta ik nog wel stil bij haar dood. Ik merk dat hij dat niet doet, en dat is prima. Hij gaat inmiddels alweer een aantal jaar naar een andere basisschool en heeft daar een nieuwe omgeving en nieuwe vriendjes, dus dat is logisch. Een klasgenootje of vriendje verliezen is bijzonder moeilijk, maar met de juiste ondersteuning en voldoende tijd om de gebeurtenis te verwerken zal het verdriet uiteindelijk steeds minder worden.

Is jouw zoon of dochter ook een vriendje of klasgenootje verloren? Zo ja, hoe zijn jullie daarmee omgegaan? Laat het ons weten in de comments of stuur een mailtje naar info@insert-internetuitgeverij.nl.

In verband met privacy is “Fleur” een gefingeerde naam.

Meer informatie

Kinderen en de dood. Hoe begeleid je ze hierin?
Hoe kun je iemand troosten?
Het laatste moment. Hoe beleef je deze zo intens mogelijk?
Omgaan met een miskraam. Hoe doe je dat?
Autisme en rouwverwerking. Houd rekening dat zijn verwerking kan afwijken.

Bronvermelding

Tekst: Amber Fernandes
© afbeelding: 123rf.com