Teken en tekenbeten

In ieder bos zitten teken en bij iedere boswandeling kun je dus één of meerdere tekenbeten oplopen. Een boswandeling klinkt zo onschuldig en gezond maar weet je dat je van een teek, de ziekte van Lyme (Lyme-borreliose) kunt oplopen? Een groot deel van de teken is besmet met een bacterie (Borelia burgdorferi) die deze ziekte veroorzaakt. Door een tekenbeet kan die bacterie in het lichaam van mens of dier terecht komen.

Probeer een tekenbeet te voorkomen

Hoe langer de teek op je huid zit, hoe groter de kans dat je besmet raakt. Heel verstandig dus om teken zo snel mogelijk te verwijderen! Of nog beter: voorkomen!

Wat is de ziekte van Lyme?

De ziekte van Lyme is een infectieziekte die overgebracht wordt door teken. De ziekte verloopt in drie opeenvolgende stadia die elk bepaalde klachten geven. Het komt echter voor dat een stadium voorbij gaat zonder dat er zich klachten voordoen.
Heb je klachten die kunnen duiden op de ziekte van Lyme, neemt dan contact op met je huisarts of de GGD bij jou in de buurt.

Klachten in het eerste stadium

Drie dagen tot drie weken na de tekenbeet, kunnen de eerste klachten ontstaan. Rond de plaats van de beet kan een rode, ringvormige huiduitslag ontstaan, die zich geleidelijk uitbreidt. Deze huiduitslag is een reden om naar de huisarts te gaan. Je kunt zich ook grieperig voelen met verschijnselen als hoofdpijn, koorts en vermoeidheid.

Klachten in het tweede stadium

Enkele weken of maanden na de tekenbeet, kun je last krijgen van uitstralende pijn in arm of been, uitval van gezichtsspieren, dubbel zien, neiging tot flauwvallen, hartritmestoornissen en pijn aan en zwelling van de (knie) gewrichten.

Klachten in het derde stadium

In dit stadium is de ziekte chronisch geworden. Maanden tot jaren na de besmetting kun je te maken krijgen met een chronische huidaandoening, ernstige loop- of oriëntatiestoornissen en gewrichtsklachten.

Huisdieren en teken

Over de klachten die huisdieren door de ziekte van Lyme krijgen, is geen duidelijkheid. Hoge koorts, stijve gewrichten en een gebrek aan eetlust worden soms genoemd. Vragen hierover kun je aan een dierenarts stellen.

Melden van een tekenbeet

De Natuurkalender en Wageningen Universiteit zijn gestart met het in kaart brengen van het voorkomen van teken in Nederland en waar en wanneer je door teken kunt worden gebeten. Het doel is om beter inzicht te krijgen onder welke omstandigheden en in welke omgeving je risico loopt op een tekenbeet. Een ander doel is om het Nederlandse publiek te informeren over hoe om te gaan met teken.

Verwijderen binnen 24 uur

Wanneer je tijdens of na het natuurbezoek een teek op je huid ontdekt, is het belangrijk deze zo snel mogelijk te verwijderen. Bij verwijdering binnen 24 uur is de kans op besmetting vrijwel uitgesloten.

Naar de huisarts

Wanneer je na een tekenbeet één of meer klachten hebt, moet je je huisarts bezoeken. Noem de datum waarop je (mogelijk) gebeten bent. Raadpleeg je arts wanneer je klachten krijgt na een tekenbeet die je in het buitenland hebt opgelopen. Buiten Nederland kunnen teken (ook) andere ziekten dan de ziekte van Lyme overbrengen.

Behandeling van ziekte van Lyme

De ziekte van Lyme kan met een kuur van antibiotica worden behandeld. Hoe eerder je erbij bent, hoe gemakkelijker en sneller de behandeling en hoe beter het resultaat. In Nederland bestaat geen vaccin om de ziekte van Lyme te voorkomen. In andere Europese landen (onder andere Oostenrijk en Tjechië) komt tekenencefalitis voor. Daar is wel een vaccin voor beschikbaar. Voor informatie over vaccinaties kun je terecht bij je huisarts of de plaatselijke GGD.

Wat is een teek

Teken (Acarina of Acari) leven van het bloed van gewervelde dieren. Ze bijten zich in de huid vast en zodra ze voldoende bloed hebben opgesmikkeld (dit kan variëren van enige uren tot zelfs enige dagen), laten ze pas weer los.
De beet van een teek is niet pijnlijk en daarom wordt een tekenbeet niet altijd opgemerkt. Van maart tot november huizen zij in bossen en duinen; ze hebben voorkeur voor struiken en hoog gras. Teken hebben acht poten, net als de spin. Hierin verschilt een teek dus van insecten, die slechts zes poten hebben. Toch zijn ze nauwer verwant aan mijten en minder aan de spin. Een tekenlarve heeft echter tot zijn eerste vervelling wél zes poten.

Palpen

Aan zijn kop zitten aan weerszijden twee tastorganen (palpen), met daar tussenin zijn zuigsnuit. De zuigsnuit bestaat uit een met weerhaken getand steekorgaan. De zuigsnuit wordt beschermd door twee kaken (cheliceren) die helpen bij het doorboren van de huid.
Op de achterkant en de voorkant van zijn lichaam bevindt zich bij de harde teken, een schild (scutum). Soms zelfs meer dan één. Naast dit schild is de lichaamshuid nogal rekbaar zodat de teek tijdens en na zijn maaltijd behoorlijk kan uitzetten.

Wat eten teken?

Bloed en lichaamsvloeistoffen van gewervelde dieren. Hieronder behoort dus ook de mens. Een teek heeft voor zijn ontwikkeling drie bloedmaaltijden nodig van één of meerdere gastheren. Hoe meer gastheren, hoe meer risico op het overbrengen van ziekten.
Teken zitten geduldig in het struikgewas te wachten tot een onschuldige gastheer voorbij komt wandelen.
Harde teken ondergaan tijdens hun leven twee vervellingen. Verreweg de meeste soorten harde teken (Lxodidae) hebben drie gastheren. Alle drie stadia (larve, nimf, adult) parasiteren.

Het voorkomen van een tekenbeet

Wanneer je een bezoek brengt aan bos of duin blijf dan zoveel mogelijk op de paden en vermijd het struikgewas en hoge gras. Draag kleding die je lichaam bedekt, zoals dichte schoenen, lange broek, shirt met lange mouwen, pet. Wanneer er in een gebied veel teken voorkomen dan kun je de huid ook insmeren met een insectenwerend middel met ongeveer 30% DEET. (Volwassen maximaal 50% DEET, jonge kinderen maximaal 20% DEET).

Controleer op tekenbeten

Controleer iedere avond onder de douche of in bad je lichaam op eventuele teken. Kijk vooral op plekken waar de huid dun of warm en vochtig is, zoals in liezen, knieholten, oksels en op de buik. Rond de plaats van de beet kan een rode, ringvormige huiduitslag ontstaan, die zich geleidelijk uitbreidt. Bij kinderen worden de teken vaak op het hoofd, in de hals, achter de oren en bij de haargrens gevonden.

Verwijderen van de teek

Wanneer je tijdens of na het natuurbezoek een teek op je huid ontdekt, is het belangrijk deze zo snel mogelijk te verwijderen. Bij verwijdering binnen 24 uur is de kans op besmetting vrijwel uitgesloten.

Tekentang

Teken kunnen worden verwijderd met een tekentang of pincet. Dit moet voorzichtig gebeuren, want als je de teek platdrukt ledigt hij zijn maaginhoud plus de schadelijke bacteriën onder de huid van zijn gastheer.

Pincet

Verwijdering van de teek met een pincet kan op de volgende manier:

Neem een pincet waarmee je de teek kan vastpakken zonder hem plat te drukken, bijvoorbeeld een epileer- of tekenpincet. De tekenpincet is verkrijgbaar bij drogist of apotheek.
Plaats het pincet over de teek zo dicht mogelijk op de huid. Je moet de teek vooraf niet verdoven met olie, alcohol, brandende sigaret of andere middelen omdat de teek daardoor van schrik zijn maaginhoud met bacteriën kan legen in de huid. De kans op besmetting wordt daardoor groter.
Trek de teek voorzichtig, met een licht draaiende beweging uit de huid, druk de teek daarbij niet plat.
Ontsmet het wondje met zeventig procent alcohol, jodiumtinctuur of jodiumzalf. Noteer de datum in uw agenda. Let in de volgende weken op de huid rondom de tekenbeetplaats.

Zonder pincet

Ook zonder pincet kun je een teek verwijderen. Draai met één vinger om de teek, zodat het achterlijf van de teek meedraait (zoals je een loszittend schroefje er uit draait). Houd dit minstens drie minuten vol. De teek krijgt daardoor voortdurend een meedraaiende beweging (torsie) waardoor hij vanzelf loslaat, meestal binnen een halve minuut.

Opletten

Noteer bij iedere tekenbeet de datum in je agenda zodat je eventuele besmetting goed in de gaten kan houden. Drie dagen tot drie weken na de tekenbeet, kunnen de eerste klachten ontstaan. Rond de plaats van de beet kan een rode, ringvormige huiduitslag ontstaan, die zich geleidelijk uitbreidt. Neem direct contact op met je huisarts als er een of meerdere klachten ontstaan.

Wist je dat

Een teek heel zuinig met zijn energie omgaat en daarom wel een jaar zonder voedsel kan!
Een vrouwtjesteek 50% (of meer) van haar lichaamsgewicht omzet in honderden tot duizenden eieren?
Er buiten de Benelux teken bestaan met een gif dat bij de gebetene tot verlammings-verschijnselen kan leiden?
Teken niet alleen in het struikgewas zitten, maar ook gewoon op een grasspriet?
Ze hun potentiële gastheer detecteren door middel van uitgestraalde lichaamswarmte en geur?
Een teek eerst rustig over je huid rond wandelt voordat hij zich vast bijt?

Een niet met bloed volgezogen teek slechts een paar millimeter groot is?
Dat een volgezogen teek wel meer dan een centimeter groot kan zijn?
Je niet immuun kunt worden voor de ziekte van Lyme en dat dus elke nieuwe tekenbeet een nieuwe kans op besmetting vormt.
In Nederland de afgelopen tien jaar de ziekte flink is toegenomen?
De klimaatverandering in Nederland heel gunstig is voor de teek?

Meer informatie

Wespen en wespensteken, een pijnlijke kennismaking
Muggen en muggenbulten: De beste tips & tricks
Bijen en bijensteken
Allergische reactie van de eikenprocessierups
Dazen en dazenbeten

Bronvermelding

Tekst: Marion Middendorp
© Afbeelding: 123rf.com