Sint-Maarten: Het feest van lampionnen, zingen en snoep!

Nederland kent vele tradities en feestdagen. Vooral aan het einde van het jaar. Vanaf 31 oktober begint het al met Halloween, op de voet gevolgd door 11 november. Dan vieren we Sint-Maarten. Eigenlijk verschilt de manier van vieren niet eens zoveel van elkaar, want bij beide feesten gaat het om aanbellen en snoepjes in ontvangst nemen.

Wat is het?

Maar voor je met je lampionnetje langs de deuren gaat, is het wel zo leuk om te weten wat je eigenlijk viert. Op de avond van Sint-Maarten, of soms op de avond ervoor, vieren mensen in bepaalde streken van Nederland het Sint-Maartenfeest. Overigens wordt dit niet alleen in Nederland gevierd, maar ook in Vlaanderen, Noord-Frankrijk, Hongarije, sommige Duitstalige gebieden en op – hoe kan het ook anders – Sint-Maarten.

Het is de naamdag van Martinus van Tours en wordt ook wel Sint-Martinus, Sinter Merte of Sinte-mette genoemd. De invulling die aan dit feest gegeven wordt, verschilt van streek tot streek.

Het ontstaan van Sint-Maarten

Over het ontstaan wordt veel gespeculeerd. Er wordt vaak verondersteld dat het feest teruggrijpt op een Germaans winterfeest, maar ook een kerkelijke oorsprong is mogelijk. Wel duidelijk is dat de ontwikkeling tot een algemeen, door alle gezindten gevierd, volksfeest tamelijk recent is.
Als bedelfeest was Sint-Maarten lange tijd een feest voor de armen. Rijke burgers zagen hun kinderen er liever niet aan mee doen. Pas in de jaren ’20 en 30 van de 20e eeuw veranderde deze houding. Het Sint-Maarten werd toen juist gezien als een mooie, eigen traditie, die behouden moest worden.

Wereldlijke lading

Omdat 11 november na de Eerste Wereldoorlog ook de dag was, waarop de oorlog werd herdacht, is wel geprobeerd het feest een wereldlijke lading mee te geven. Het zou dan een vredesfeest moeten zijn. Dit heeft men uiteindelijk niet doorgezet. Het feest is, vooral in Nederland, juist vrij van enige religieuze of politieke lading, wat zeker bijdraagt aan de grote populariteit ervan. 11 november is ook de nationale dag van het Nederlandse deel van het eiland Sint Maarten, dat naar de heilige vernoemd is.

Halve mantel

Volgens de verhalen gaf de gulle Sint-Maarten spullen aan de armen. Hij gaf zo’n beetje alles weg en sneed daarbij zelfs zijn mantel doormidden. De ene helft hield hij zelf en de andere gaf hij aan een zwerver.

Tradities op Sint-Maarten

Op Sint-Maarten gaan kinderen met lampionnen langs de huizen en zingen over koeien die staarten hebben en krijgen snoepgoed. Het Sint-Maartenfeest – van oorsprong een bedelfeest voor de armen die op deze dag wat extra’s kregen in de vorm van suikerbieten of brood – wordt in iedere streek weer een beetje anders gevierd. Ook veranderen de gebruiken door de jaren heen. In sommige plaatsen worden optochten georganiseerd, in andere worden vreugdevuren ontstoken.

Algemeen is de lampionnentocht. Deze komt het meest voor in Nederland in de noordelijke provincies en in Noord-Holland (keuvelen genoemd). De kinderen maken lampionnen of hollen suikerbieten (vergelijk Jack-o’-lantern) uit en gaan met de lichtjes langs de deuren. Daar zingen ze speciale sint-maartensliedjes en krijgen in ruil snoep of fruit.

Het feest leeft in de provincies Noord-Holland en Limburg nog wel, maar in de provincies Friesland en Noord-Brabant veel minder. In Limburg wordt het Sint Maarten verhaal vaak nagespeeld. Dan rijdt ‘Sint-Maarten’ op een paard door de straten met kinderen met lampionnen achter zich aan.

Dat het feest niet verdwijnt, maar zich juist verder verspreidt, wordt geïllustreerd door de ontwikkeling in Amsterdam. Het feest werd hier al honderden jaren niet meer gevierd, tot het in de laatste decennia van de 20e eeuw in de buitenwijken opdook onder invloed van omliggende gemeenten in de meer agrarische gebieden. In 1990 verschenen in de Weteringbuurt en aan de Amsterdamse grachten weer de eerste lampionnen.

Sint-Maarten liedjes

11 november is de dag
dat mijn lichtje, dat mijn lichtje
11 november is de dag
dat mijn lichtje branden mag

***

ABCDEFG,
We nemen onze lampionnetjes mee,
en we gaan langs alle deuren,
om een lekker hapje zeuren.
ABCDEFG,
We nemen onze lampionnetjes mee.

***

Mijn kaarsje brandt zo helder,
en mijn lichtje voor het glas
’t Is een lied van SinterMaarten,
dat zo lang een feestdag was.
Voor zo menig jonge gast,
die maar flink op zijn kaarsje past.
Voor zo menig jonge gast,
die maar flink op zijn kaarsje past.
Wil de armen niet verstoten,
‘k vraag u om een beetje maar.
Ach de koude winter nadert,
ieder uur in druk zo zwaar.
Jezus zegt het is gewis,
dat er een vergelding is.
Jezus zegt het is gewis,
dat er een vergelding is.

Meer informatie

Leuk gezinsidee: vier Sint Maarten met de kinderen
Halloween. Het feest van heksen en spoken!
Speciale kinderliedjes voor Sint-Maarten

Bronvermelding

Tekst: Marion Middendorp
Stockfoto: 123rf.com