Seksuele voorlichting aan peuters en kleuters. Eerlijk en oprecht!

Seksuele voorlichting aan peuters en kleuters, hoe doe je dat? En wanneer begin je hiermee?

Iedere ouder kent ze wel, die gênante momenten: papa staat te plassen, je kindje trekt de deur van het toilet open en roept heel hard: hé, papa heeft een slurfje!!
Als ouder neem je je voor om heel normaal te doen over seks. Later komen je kinderen bij je met vragen en zul je ze alles uitleggen over hoe het werkt in ’the sex department’.

Schok

Tenminste, dat denk je. De schok is des te groter wanneer je dochter van amper 2,5 jaar oud nogal wat interesse toont in de piemel van papa en vervolgens wil weten of mama er ook één heeft. Je kunt je op dit moment afvragen of je deze vragen niet beter kunt negeren of afwimpelen. Je had deze interesse wel verwacht, maar niet voordat ze een jaar of 10 oud zou zijn!

Seksuele voorlichting – Nog lang niet?

De verwachting dat seksuele voorlichting nog ver van je bed staat is een illusie. Het komt sneller aan de orde dan je zou kunnen vermoeden als je je pasgeboren baby in je armen houdt. Hoe ga je hier mee om? Noem je het beestje bij de naam of houd je het nog vaag? Vanaf welke leeftijd start de seksuele voorlichting eigenlijk en wat vertel je wel en niet? Kun je ook teveel vertellen?

Open en eerlijk

De meeste moderne ouders willen vooral open en eerlijk zijn over seks. Afhankelijk van je eigen seksuele opvoeding heb je het voornemen om het anders, of juist hetzelfde te doen als je eigen ouders. Het kan zijn dat je zelf alles omtrent seks hebt moeten uitvinden of dat jouw ouders juist open en eerlijk waren. Je hebt dus al een idee hoe je het bij je eigen kinderen over de bloemetjes en de bijtjes gaat hebben. Toch is het niet iets wat je op één moment kunt vertellen. De seksuele ontwikkeling van je kind begint al vanaf de geboorte!

Op ontdekkingsreis

Pasgeboren baby’s ontdekken de wereld met hun lichaam: ze voelen met hun mond en handjes. Daarbij zijn ze heel egocentrisch: als ze honger hebben willen ze eten, als ze moe zijn vallen ze in slaap en als ze verdrietig zijn willen ze geknuffeld worden. Het knuffelen is een eerste kennismaking met de prettige ervaring van lichamelijk contact. Het geeft ze een geborgen en fijn gevoel. Hierbij wordt het grootste orgaan van de mens, de huid, geprikkeld.

Ontdekking van de eigen geslachtsorgaan

In deze ontdekkingstocht van de wereld ontdekt je kindje ook zijn of haar geslachtsorgaan, net zoals ze hun handjes en voetjes ontdekken. In het begin zullen zij dit per toeval aanraken als bijvoorbeeld de luier afgaat of als ze in bad gaan. Ze vergeten vervolgens weer waar het precies zit. Het besef dat het best prettig is om het aan te raken ontbreekt.
Er komt een moment dat kinderen realiseren dat bijvoorbeeld paardje rijden een prettig gevoel geeft. Ze onthouden waar hun geslachtsorgaan zit en raken het vaak aan.
Sommige jonge kinderen masturberen al. Voor hen is het gevoel vergelijkbaar met dat wat ze ervaren als ze op hun duim zuigen. Het heeft nog niets met het romantische idee van seks te maken zoals dat bij volwassenen het geval is.

Alles heeft een naam: verzameling namen voor het plassertje

Je kind heeft een penis of een vagina. Het kan moeilijk zijn om dit in de praktijk zo te noemen en heb je hier een andere naam voor gevonden. Wellicht ben je benieuwd hoe andere ouders de plasser van hun kindje noemen en is het leuk te lezen welke termen er gebruikt worden. Oudersenzo.nl heeft een lijst samengesteld met namen die voor de plasser van de jongen en het meisje gebruikt worden.

Voor de jongen

olifantje, fluitje, geslachtsdeel, kruis, lulletje, penis, pielemoos, piemel(tje), pik(kie), pipi, plasser(tje), slurfje, spiertje, tolli, dinges, privé

Voor het meisje

vlinder, oester, pareltje, bibs, dingetje, doosje, gaatje, gleufje, nietje (papa heeft een piemel en mama niet), pipi, plasser(tje), poenie, sneetje, spleetje, vagijntje, vagina, vleermuisje, voorbillen, dinges, privé

Verschillen

Peuters van 2 à 3 jaar krijgen interesse in de verschillen tussen zichzelf en papa en mama of broertje of zusje. Papa heeft een piemel, mama niet. Ik heb een piemel, ik ben net zoals papa. Meisjes zien mama een beha aantrekken en zeggen dat ze die ook willen. Het identificatieproces van je peuter begint met daarbij ook de gender-identificatie: ben ik een jongen of een meisje? Het is voor je kindje prettig om hier steeds naar te vragen. Jouw bevestiging van het feit dat ze een meisje of jongen zijn versterkt hun identificatie. Als ouder kun je je hier natuurlijk wel kapot van schrikken: is mijn kind wel normaal? Hij of zij is de hele dag met seks bezig!

Neuspeuteren

Wees gerust, de seksuele ontwikkeling van je kind heeft weinig te maken met seks zoals volwassenen die kennen. Peuters ontdekken de hele dag nieuwe dingen en hebben nog geen idee welke rol hun seksualiteit en geslachtsorganen daarbij spelen. Neuspeuteren is voor hun hetzelfde als aan hun plasser zitten. De natuurlijke gêne ontbreekt nog volledig. Zo kan het gebeuren dat je kindje moet poepen en je, in een ruimte vol visite, in geuren en kleuren komt vertellen hoe de drol eruit zag!

In je blootje?

Vanaf een jaar of 3 krijgen kinderen door dat volwassenen een soort geheimzinnigheid hebben rondom seksualiteit.
In het zwembad kiezen papa en mama voor een privé-hokje in plaats van de gezamenlijke kleedruimte. Kinderen zien dus bij hun ouders dat er een stukje schaamte is over bijvoorbeeld bloot zijn. En kinderen zouden geen kinderen zijn als ze hiervan niet de grenzen gaan opzoeken. Vandaar dat je dochter zich plotseling wil gaan uitkleden als er een jongetje in de buurt is. Het gaat dan niet eens om het uitkleden zelf, maar om de aandacht die ze ermee krijgt van papa en mama. Je kunt in dit geval je kindje op schoot nemen en knuffelen om die behoefte aan aandacht te bevredigen.

Fantasie

De wereld van een peuter staat in het teken van zichzelf. Daar komt langzaam aan verandering in: hij of zij krijgt door dat spelen met anderen ook best leuk kan zijn. De grenzen worden nogmaals verlegd: ‘vieze’woorden zoals poep en plas worden plots zeer interessant om te zeggen omdat papa en mama hierop reageren. Deze vliegen je dus de hele dag om de oren!
In deze fase ontwikkelt zich ook de fantasiewereld van kinderen. Je zult er versteld van staan welke avonturen ze beleven in hun fantasie! Dit zal zich ook uiten in de spelletjes die ze spelen met andere kinderen: het broekje van de ander naar beneden trekken of met de onderbroek op het hoofd door de kamer rennen, vadertje en moedertje spelen. Het is erg aandoenlijk als je dochter van 3 je komt melden dat ze een baby in de buik heeft!

Vertrouwen

Na het vierde levensjaar verandert het gedrag van je kleuter: hij of zij wil zich niet meer omkleden als er andere mensen bij zijn, dus ook jij als ouder niet. Ook zullen de ‘vieze’woorden een graadje schunniger worden. Gelukkig is dit een fase die vanzelf weer overgaat. De spelletjes die voorheen in alle openheid gespeeld werden, zijn nu in geheimzinnigheid gehuld en vinden plaats op hun eigen slaapkamer. Je kunt je afvragen wat je hier nu weer mee aan moet! Kun je deze geheimzinnigheid accepteren of niet? Gaan die spelletjes te ver? Het past echter wel in de ontwikkeling van je kind om te experimenteren, hoe moeilijk je dit wellicht vindt. Je kan het dus toestaan, maar je kunt duidelijke regels stellen omtrent het spelen:

• Je mag elkaar geen pijn doen.
• Niet omkopen: bijvoorbeeld, als jij je hemd uittrekt dan krijg je een snoepje.
• Geen penetratie: er mag nergens iets ingestopt worden.
• Stoppen als de ander niet meer wil spelen.

Je kunt afspraken maken met de ouders van de kinderen waar je kind mee speelt, wat vinden zij hiervan en ervaren zij hetzelfde? Zorg er als ouder voor dat de kinderen van ongeveer dezelfde leeftijd zijn, zodat er geen machtsverschillen optreden.

Grenzen stellen

Wat je acceptabel vindt, bepaal je natuurlijk zelf. Probeer je kind niet het idee te geven dat het iets ‘fout’of ‘vies’doet. In plaats daarvan kun je aangeven dat er een tijd en plaats is voor alles, dus ook om aan je piemel te zitten. Je peutert ook niet in je neus waar iedereen bij is. Kinderen vanaf 3 jaar proberen het gedrag van volwassenen na te bootsen. Wanneer je ze uitlegt dat papa en mama niet met hun hand in hun broek kunnen gaan zitten in het openbaar, dan is de kans groot dat ze begrijpen dat dit voor hun ook niet acceptabel is.

Verliefdheid

Vanaf het vierde levensjaar zal je kindje met verliefdheid te maken krijgen. Dat zal waarschijnlijk beginnen met een speciale vriendschap waaraan de omgeving het label verliefdheid geeft. Je kind kan hier behoorlijk door van slag raken. De kans om afgewezen te worden brengt onzekerheid met zich mee en dat voelt je kind, hoe jong het ook is al goed aan.
Mocht je merken dat je kind verliefd is, neem dit dan serieus en probeer het bespreekbaar te maken. Niet ieder kind zal er over willen praten. Probeer wel open te staan voor het feit dat je kind met nieuwe gevoelens te maken heeft en niet altijd goed weet hoe hij of zij hier mee om moet gaan.
Boeken als Robin is verliefd en Stinkhond is verliefd gaan over verliefdheid bij jonge kinderen en kunnen helpen om het onderwerp bespreekbaar te maken.

Vragen

Kinderen kunnen je over verschillende onderwerpen het hemd van je lijf vragen. De vraag: “Waar komen de kinderen vandaan?”, is er één van. Als kinderen met dergelijke vragen komen, geef dan eerlijk antwoord. Draai niet om de hete brij heen, maar praat erover. Je hoeft natuurlijk nog niet alles te vertellen, maar wel zodat het begrijpelijk is voor je kind. Pas je antwoord aan op het niveau van je kindje.

Negeer het niet

Het is belangrijk dat je deze vragen niet negeert of afwimpelt met een antwoord als: “Dat vertel ik je nog wel.”. Een evenwichtig ontwikkelde seksuele identiteit begint met een vroege en eerlijke voorlichting. Om er luchtig mee om te gaan, kun je prentenboekjes over seksuele voorlichting aan peuters en kleuters aan je kindje voorlezen. Hier vind je veel antwoorden op vragen die jonge kinderen bezig kunnen houden zoals “Hoe ben ik in mama’s buik terechtgekomen?”

Op school

Is de seksuele opvoeding van je kind een taak voor jou alleen? Volgens de Rutgers-Nisso Groep, het kenniscentrum voor seksualiteit, heeft de basisschool hier ook een taak in. Er bestaan verschillende websites om docenten en anderen die beroepsmatig met kinderen te maken hebben te informeren over sociaal emotionele ontwikkeling in het basisonderwijs.

Lesmateriaal

Er is lesmateriaal voor de basisschool ontwikkeld door Sanderijn van der Doef. Zij is psychologe en seksuologe en is gespecialiseerd in de seksuele ontwikkeling van kinderen. Je kunt dus altijd navragen op de basisschool van je kindje of hiermee gewerkt wordt.
Gaat je kindje naar de crèche? In de kinderopvang is men er terdege van bewust dat zij hier ook een belangrijke rol in spelen. Er bestaan cursussen voor leid(st)ers in de kinderopvang.

Help?!

Sta je er verder alleen voor? Waar kun je terecht als je als ouder vragen hebt over de seksuele opvoeding van je kind? Hieronder vind je een aantal mogelijkheden:

• Het consultatiebureau of het peuterbureau in je woonplaats.
• Huisarts, kinderpsycholoog of ander vertrouwenspersoon
• De online vraagbaak. Je krijgt antwoord van professionals zoals seksuologen en pedagogen.

Seksuele voorlichting kan confronterend zijn

Seksuele voorlichting aan kinderen kan een confronterende zaak zijn, zeker als je de start van deze opvoeding pas verwacht als je kind de puberleeftijd bereikt.
Door je te realiseren dat seksuele ontwikkeling al start vanaf de babyfase, kun je hierop voorbereid zijn. Je hoeft dan niet te schrikken van de interesse die je kindje heeft in zijn of haar plasser. Je kunt door middel van boeken de seksuele voorlichting ook spelenderwijs aan de orde laten komen en integreren in de gehele opvoeding. Ook kun je je wenden tot professionele instanties die je als ouder verder kunnen helpen.
Zo verandert seksuele voorlichting van een karwei in kinderspel en is het mogelijk je kind op te voeden tot een zelfbewuste en seksueel stabiele volwassene!

Hoe ga jij er mee om?

In het reactieveld onder deze reportage kun jij je ervaring delen met onze andere bezoekers over hoe jij om bent gegaan met het geven van seksuele voorlichting aan peuters en kleuters. Of misschien heb je vragen of tips?

Meer informatie

Boerenkool en ooievaar. Waar komen de baby’s vandaan?
Kleuterverliefdheid. Hoe serieus moet je dit nemen?
Vieze woordjes zeggen. Hoe ga je ermee om?
Seks en onze kinderen
Dokter Corrie geeft antwoord
Seks & onze kinderen, hoe lichten we ze het beste voor?

Bronvermelding

Tekst: Iris Bouwman
Stockfoto: 123rf.com