Postpartum psychose en postpartum depressie, Een emotionele tijd.

Dat je na de bevalling last kunt krijgen van kraamtranen, daarvan is elke zwangere vrouw op de hoogte. De zogenaamde ‘babyblues‘ komen een paar dagen na je bevalling. Je bent dan labiel en huilerig. Door de grote hormoonschommelingen ben je overgevoelig, prikkelbaar en verdrietig. Dit komt omdat de concentraties van oestrogeen en progesteron sterk dalen na de bevalling. In deze blog meer over postpartum psychose en postpartum depressie.

Huil lekker uit

Ook uitputting en het je realiseren dat je moeder bent geworden maken je emotioneler. In de regel duurt deze labiele toestand vrij kort, dit is van vrouw tot vrouw verschillend. Van een paar uurtjes tot een paar dagen is volstrekt normaal. Neem extra rust en huil lekker uit, het zal je opluchten. Daarna pik je de draad weer op. Achteraf kunnen nieuwbakken moeders er hartelijk om lachen en begrijpen ze niet waar ze zich zo druk om hebben gemaakt.

Nerveus en gespannen

Maar soms gaan deze gevoelens niet weg. Of ze komen later in alle hevigheid terug. De geboorte van je baby brengt een hoop onrust bij jou teweeg. Je wordt erg nerveus en gespannen. In eerste instantie denk je nog dat het er allemaal bij hoort. Je hele leven is op zijn kop gezet, de zwangerschap en de bevalling hebben veel van je gevergd. Je moet een nieuw ritme zien te vinden en je baby heeft je telkens nodig en je hebt geen moment voor jezelf. Het vele bezoek, hoe goed bedoeld ook, is eigenlijk teveel voor je, maar je slaat je er doorheen. De slapeloze nachten en het constant zorgen voor je baby putten je uit. Het is logisch dat jij nog niet de oude bent. Het zal wel bij het ontzwangeren horen. Dus houd jij de schijn op.

Grauwsluier

Maar je wordt met de dag neerslachtiger en je weet je met de sombere gevoelens geen raad. Je voelt je een waardeloze moeder en je zelfvertrouwen zakt pijlsnel naar beneden. Het schuldgevoel ten opzichte van je man en kind knaagt aan je. Je wilt zo graag gelukkig zijn en genieten van het kleine wonder in je armen. De spanningen in je relatie nemen toe omdat je man zich ook geen raad meer weet. Die heeft in het begin nog gedacht: och, het hoort er allemaal bij en het zal vanzelf beter worden. Maar wat hij ook zegt om je op te beuren en wat hij ook doet om je te ontlasten, het helpt allemaal niet. Je piekert over alles en voelt je machteloos. Je vindt het moederschap helemaal niet leuk. Over jouw leven is een grauwsluier gedaald.

Zwarte wolk

Naarmate de tijd vordert, ga je steeds meer aan jezelf twijfelen. Waarom kun jij nu niet genieten? Waarom slaap je nog steeds zo slecht, waarom voel jij je zo leeg en ongelukkig van binnen en waarom ervaar jij je leefomgeving niet meer zoals vóór de bevalling? Je hebt een pracht van een kind op de wereld gezet, je partner, familie en vrienden zijn dolgelukkig. Maar jij, de mama van die prachtige baby, herkent zichzelf niet meer. Je kijkt naar je baby en vraagt je af: wie is deze labiele vrouw die hyperventileert, angstig is en zich afvraagt of ze de verantwoordelijkheid voor dit kindje wel aan kan? Die doodmoe is, nergens meer interesse voor heeft en lusteloos is? Wie is deze vrouw, die in korte tijd veranderd is in een depressieve moeder?

PPD – Postpartum depressie

Een postpartum depressie (ook bekend als postnatale depressie) is een depressie die ontstaat na de bevalling. Maar ook na een miskraam of abortus kan dit tot uiting komen. Ongeveer 10% van alle pas bevallen vrouwen maakt een ernstige depressieve periode door in het jaar na de geboorte van hun kind. Het klachtenpatroon komt overeen met een ‘normale’ depressie. Alleen worden ‘gangbare’ depressies, in de regel eerder opgemerkt. Bij een PDD kan dit soms weken tot maanden duren. Dit, omdat de vrouw door de zwangerschap en de bevalling, fysiek en emotioneel al veel te verwerken heeft. Het is logisch dat je na de bevalling vermoeid bent, emotioneler bent, slecht slaapt en een heel nieuw ritme moet zien te vinden. Je hele lichaam en geest moeten weer in balans komen.

Het is ook volkomen normaal dat je wat last hebt van stemmingswisselingen. Mochten er, onverhoopt, ook nog omstandigheden bijkomen die je leven nóg zwaarder maken, dan denk je heus niet meteen aan een PDD. Er zijn vele omstandigheden te bedenken waardoor je extra verdrietig en emotioneel kunt worden. Denk aan een ziekenhuisopname van je kindje, een huilbaby die je tot wanhoop drijft, een verslechterde relatie of een onverwacht sterfgeval in je familie. Allemaal zaken waarbij het normaal is dat je wat neerslachtig bent. En vaak weten nieuwbakken moeders niet wat normaal of abnormaal is om te voelen na de bevalling. Vandaar dat een depressie als ziektebeeld dan niet wordt onderkend.

Symptomen postnatale depressie of postpartum depressie

Er zijn zowel lichamelijke als geestelijke klachten. Niet alle klachten hoeven voor te komen!
Wat vaststaat, is dat een vrouw met PDD een persoonsverandering ondergaat:

• slaapstoornis;
• vermoeidheid, uitputting;
• spijsverteringsproblemen;
• onrust, gejaagdheid;
• hyperactiviteit;
• zweetaanvallen;
• trillen;
• hyperventilatie;
• paniekaanvallen;
• verminderd concentratievermogen;
• verlies van libido;
• angsten;
• fobieën;
• malende gedachten;
• kwaadheid;
• woede uitbarsting;
• irritatie;
• neerslachtigheid;
• afvlakking van gevoel;
• geen gevoel kunnen opbrengen voor de baby;
• extreem aankomen of afvallen;
• wereld om zich heen anders ervaren;
• bang om de baby iets aan te doen;
• lusteloosheid;
• verlies van eigenwaarde( laag zelfbeeld);
• schuldgevoelens.

Oorzaken

Een postpartum depressie ontstaat vanuit een combinatie van biologische, sociale en psychische factoren.

Biologische factoren
Zelf aanleg hebben voor een depressie door bijvoorbeeld erfelijkheid. Grote veranderingen in de hormoonbalans, een verstoring van de vitaminen– en/of mineralenbalans of een verstoorde schildklierwerking. Maar ook lichamelijke en geestelijke uitputting kunnen aanleiding zijn.

Sociale factoren
Vooral een eerste kind op de wereld zetten is een grote verandering in je leven. Niets zal daarna nog ooit hetzelfde zijn. Dit heeft een grote impact op jouw vertrouwde leefomgeving en de beleving van jezelf. Mochten er dan in de zwangerschap of net na de bevalling ook nog andere ingrijpende veranderingen plaatsvinden, vergroot dit de kans op PPD. Bijvoorbeeld een verhuizing, het overlijden van een dierbare of een relatiebreuk; allemaal zaken die voor psychische druk zorgen.

Soms komen er onverwerkte ervaringen uit het verleden naar boven die een PPD in de hand werken. Of je wilt de perfecte moeder, echtgenoot en huisvrouw zijn, die dit alles combineert, wellicht met een baan buitenshuis. Door overbelasting denk je tekort te schieten en wordt de roze wolk meer en meer een zwarte wolk.

Psychische factoren
De persoonlijke eigenschappen van de moeder kunnen van grote invloed zijn op het krijgen van een PPD. Ben je een perfectionist of een controlefreak, dan stel je hoge eisen aan jezelf, in tegenstelling tot vrouwen die gemakkelijker zijn en alles meer over zich heen laten komen. Ben je iemand die het altijd anderen naar de zin wil maken en gewend is om zichzelf weg te cijferen, dan bouwt de druk zich op. Tevens zijn er moeders die ervan uitgaan dat hun ‘natuurlijke moedergevoelens’ spontaan alles in goede banen zullen leiden.

De kloof tussen hun verwachtingen en de werkelijkheid kan groot zijn, bijvoorbeeld als hun kind veel huilt of vaak ziek is. Als dan de zwangerschap al moeilijk verliep, de bevalling erg zwaar was of totaal niet wat je je ervan had voorgesteld, kan dit een PPD uitlokken. Maar ook wanneer je baby in het ziekenhuis moet blijven en jij thuis met een lege wieg zit kun je geestelijk in een zwart gat vallen. Ieder zwangere vrouw heeft bepaalde verwachtingen en als bepaalde ontwikkelingen hier totaal niet bij aansluiten, moet je heel sterk in je schoenen staan om psychisch overeind te blijven.

Rol van de vader

Ook voor de vader is de zwangerschap en geboorte van zijn eerste kind een grote verandering in zijn leven. Hij wil zich goed voorbereiden op zijn taak als vader en is zich bewust van de grote verantwoordelijkheid die hij draagt voor zijn nieuwe gezin. Na de bevalling moet hij samen met zijn vrouw een nieuw ritme zien te vinden en draait alles om de pasgeborene. Omdat een man geen weet heeft van wat er fysiek en mentaal bij een vrouw speelt na een bevalling, kan hij hierop niet anticiperen. Hoe goed voorbereid hij ook is, iedere bevalling is anders en iedere moeder reageert hier ook anders op. Zijn vrouw kan hem alleen vertellen hoe ze zich voelt. Hij zal proberen om haar te helpen en te ontlasten, ondertussen moet hij zelf wennen aan zijn rol als vader en weer gewoon naar zijn werk, in de regel.

Wanneer een man bemerkt dat zijn vrouw niet meer zichzelf is, zal ook hij in eerste instantie denken dat dit normaal is. Het zogenaamde ‘ontzwangeren’ hoort erbij en met medeleven, steun en een positieve inslag probeert hij haar zo goed mogelijk te helpen.

Machteloosheid

In het geval van een PPD is dit een heel ander verhaal, dan zakt bij hem de moed na een tijd in de schoenen. Hij ziet zijn vrouw voor zijn ogen veranderen in iemand die hij niet meer kent. Hij maakt zich bezorgd en had juist verwacht dat alles langzaam beter zou gaan. Als dan blijkt dat het alleen maar erger wordt, is dit voor de nieuwe vader erg zwaar om mee om te gaan. De baby vraagt al heel veel aandacht en daar moet hij aan wennen. Ook vaders hebben last van te weinig slaap en het vinden van een nieuw ritme. Hij wil ook graag samen met zijn vrouw genieten van de baby en begrijpt niet wat er met haar gebeurt.

Dit geeft spanning in de relatie en hij staat machteloos. Wat hij ook doet om te helpen, wat hij ook zegt om haar op te beuren, het heeft geen effect. De toestand van zijn vrouw maakt hem eenzaam, naast zijn werk en de verzorging van zijn kind, heeft hij nu ook grote zorgen om zijn vrouw. Zo had hij het zich niet voorgesteld, ook hij raakt gaandeweg overbelast. Dit kan hij alleen niet laten blijken, want alle zorg gaat nu uit naar vrouw en kind.

Derde plan

Vaders komen in het geval van een PPD van de moeder vaak op het derde plan. Ze sloven zich uit, cijferen zichzelf weg en maken zich grote zorgen. Soms ontvluchten ze de situatie omdat die te belastend is. Ze zijn wél papa geworden, maar hun vrouw is zichzelf kwijtgeraakt, ze zijn alleen maar bezig haar op te vangen en voor de baby te zorgen en ze moeten van alles regelen om het thuis zo goed mogelijk te laten verlopen. Ze zijn doodop en hebben verdriet. Ook de belevingswereld van de nieuwbakken vader is totaal op zijn kop gezet.

Ze moeten als man sterk in hun schoenen staan om hier niet aan onderdoor te gaan. Helaas zie je dan ook regelmatig dat een relatie dit niet overleeft. Zeker wanneer deze daarvoor al niet stabiel was. Toch komen veel ouders hier samen goed doorheen. Cruciaal hierin voor de man is het onderscheid maken tussen zijn vrouw met PPD en zijn vrouw zoals ze eigenlijk is en hoe hij haar eerst kende. Heb er vertrouwen in dat deze zwarte wolk voorbij zal gaan.

Wat kun je doen als man?

• Zorg dat de praktische zaken geregeld zijn en neem hulp in de huishouding
• Besef dat alles wat je vrouw zegt of doet de PPD is, dit is niet haar eigen ik
• Toon medeleven en begrip, maar laat je niet meeslepen in haar toestand
• Houd vertrouwen in de behandeling van de PPD, ook als het lang duurt
• Praat over je eigen gevoelens met familie of vrienden
• Schakel ook de huisarts in voor jezelf
• Neem regelmatig afstand om aan jezelf toe te komen (hobby/sporten)
• Ga er samen met je baby op uit en probeer ook te genieten van je kind
• Heb geduld en verwelkom iedere verbetering

PPP – Postpartum psychose

Sinds de verfilming van het boek ‘De gelukkige huisvrouw’ van Heleen van Rooyen, is er nu ook meer aandacht voor de kraambedpsychose, zoals de benaming vroeger was. Tegenwoordig spreken we van een postpartum psychose. De kans dat een vrouw een PPP krijgt is ongeveer 1 à 2 op 1000. Het grote verschil tussen een PPD en een PPP is, dat in het laatste geval de moeder echt ‘doordraait.’ Een psychose is een totale psychische ontregeling en levensgevaarlijk voor moeder en kind. De vrouw raakt namelijk het contact kwijt met de werkelijkheid. Buiten sommige symptomen van de PPD, hoeven deze vrouwen geen depressieve indruk te maken. Het kan zelfs lijken alsof ze alles onder controle hebben. Dat is het verraderlijke aan een PPP. Wel zijn er een aantal extra kenmerken waaruit je kunt opmaken dat het een psychose is.

Externe kenmerken

• Hyperactief, manisch gedrag.
• Niet of nauwelijks slapen.
• Het contact verliezen met de werkelijkheid.

Oorzaak

De oorzaak bij een PPP ligt op hetzelfde vlak als de PPD. Er bestaat nog veel onduidelijkheid over waarom de ene vrouw vanuit de PPD in een psychose belandt en de andere niet. Wat vaststaat is dat deze vrouwen van nature kwetsbaarder zijn voor stemmingswisselingen en voor het premenstrueel syndroom (PMS). Men vermoedt tevens dat de kraambedpsychose gerelateerd is aan een manisch-depressieve psychose. Als manische depressiviteit bij jouw familie in de eerste graad voorkomt, heb je dus een verhoogde kans op kraambedpsychose. Moeders die eenmaal een kraambedpsychose hebben gehad, hebben bovendien zo’n veertig procent kans dat ze er na een volgende bevalling opnieuw één krijgen. Hiermee wordt dan ook rekening gehouden en na de bevalling wordt uit voorzorg gestart met medicatie.

Gevolgen

Er zijn verscheidene gevolgen waar een vrouw mee te maken kan krijgen in de psychose. Hier volgen enkele voorbeelden, niet alle voorbeelden hoeven voor te komen:

• hallucinaties
• grootheidswaanzin
• religieuze wanen
• achtervolgingswaanzin
• wanen over de baby en de bevalling
• zelfmoordneiging
• letsel aan de baby toebrengen

Bij een zware psychose word je opgenomen in het ziekenhuis op de psychiatrische afdeling. Je krijgt medicijnen als antipsychotica en/of lithium (tegen manische depressiviteit), vaak in combinatie met kalmeringsmiddelen. Ook hormonen kunnen worden toegediend. Zo’n opname kan maanden duren. Er wordt structuur en rust geboden in veiligheid, zodat de moeder in staat wordt gesteld het contact met de werkelijkheid te hervinden. In sommige ziekenhuizen wordt ook de baby opgenomen om de moeder zoveel mogelijk te betrekken bij de verzorging van haar kind. Wanneer dit niet het geval is, zal er zoveel mogelijk contact gelegd worden tussen moeder en kind tijdens bezoekuren en/of eventueel verlof. Soms hoeft de moeder met de juiste medicatie en goede mantelzorg niet te worden opgenomen, we spreken dan van een lichte psychose.

Conclusie

Zwangere vrouwen en vrouwen die net bevallen zijn, worden goed in de gaten gehouden door huisarts en verloskundigen. Ontzwangeren is een normaal verschijnsel en hoort erbij. Wanneer je na je bevalling het idee krijgt dat je steeds verder ‘wegzakt’ in neerslachtigheid is het raadzaam om dit te melden bij je huisarts. Een depressie voorkomen, door op tijd aan de bel te trekken, kan je redden van de inktzwarte wolk van PPD of PPP.

Meer informatie

PTSS na de bevalling, wat zijn de symptomen?
Hoe ga je om met een postpartum depressie?
Prenatale depressie: Zwangerschap en depressie, hoe ga je hiermee om?
Waar blijft die roze wolk? Als het geluksgevoel uitblijft…
Wennen aan je baby

Bronvermelding

Tekst: Janine Jongsma-Te Marvelde
Stockfoto: 123rf.com