Paddenstoelen, wat moet je ervan weten?
In Nederland zijn er meer dan 8000 verschillende soorten paddenstoelen, waarvan er 5000 bekend zijn. Sommige paddenstoelen zijn te eten en van sommigen word je hartstikke ziek of kun je zelfs dood gaan. Handig om dus iets meer van paddenstoelen te weten te komen, voor als je aan de wandel gaat en je ze tegen komt. Want dát je ze gaat tegenkomen, is een zekerheid. Bijvoorbeeld veel voorkomende paddenstoelen als Russula’s, boleten of parasolzwammen. Die laatstgenoemde kun je maar beter laten staan, want die zijn giftig.
In de zomer zal je ze niet zoveel tegen komen, maar in de herfst schieten paddenstoelen, als paddenstoelen uit de grond! Ze kunnen zo snel groeien omdat paddenstoelen niet groeien door celvermeerdering maar door celstrekking. De cellen van een paddestoel groeien snel door de opname van water. Daarom zie je veel meer paddenstoelen in de herfst. In de zomer is het domweg veel te droog voor ze. Maar als het lekker vaak regent en de temperatuur ook nog een beetje aangenaam is, tja, dan komen ze wel. Vochtig en warm vinden ze namelijk heerlijk.
Wat zijn paddenstoelen?
Een paddenstoel is niets anders dan het vruchtlichaam van een – doorgaans onder de oppervlakte levende – zwam of schimmel. De vaak grote en bont gekleurde vruchtlichamen dienen voor het herbergen van sporen, maar ze dienen ook als voedselbron. Bijvoorbeeld voor reeën, eekhoorntje en mensen. Schimmels lijken vaak op planten maar ze behoren tot een totaal ander deel van de natuur. In tegenstelling tot planten kunnen schimmels geen eigen voedsel aanmaken. In plaats daarvan nemen ze voedsel op uit levende of dode organismen via een netwerk van draden.
Wat zijn schimmels?
Schimmels zijn, samen met bacteriën, de belangrijkste recyclers in de natuur. Ze breken organisch materiaal af, waardoor voedingsstoffen vrijkomen, die weer door planten kunnen worden gebruikt. Een paddenstoel kent de volgende onderdelen (sommige paddenstoelen hebben al deze onderdelen, bij sommige ontbreekt een onderdeel):
- hoed met een vruchtbare laag die sporen maakt
- steel
- ring (manchet)
- beurs
Paddenstoelen zijn belangrijke helpers van de natuur. Ze ruimen de boel op, breken natuurlijke afvalproducten af en via de ondergrondse zwamvlok kunnen bomen en planten makkelijk water en mineralen opnemen. Maar ook voor de mensen zijn paddenstoelen belangrijk. Enerzijds als voeselbron (de eetbare) maar paddenstoelen hebben ook een belangrijke functie in de geneeskunde. Bijvoorbeeld voor de productie van antibiotica.
Eetbare paddenstoelen
Van de ongeveer 8.000 soorten paddenstoelen in ons land, zijn de meeste ongeschikt voor consumptie. Ze hebben een onaangename smaak, zijn te klein, te taai of ze zijn ronduit giftig. Toch blijven er nog heel veel soorten over (iets minder dan 15%), die goed geschikt zijn voor consumptie. Ondanks de fabels zijn er geen trucjes (zilveren munt of lepel) die kunnen aantonen of een paddenstoel giftig is. Het is dus heel belangrijk dat je de giftige van de eetbare kunt onderscheiden.
Meest voorkomend
De meest voorkomende, of meest geconsumeerde paddenstoelen zijn:
- Champignon
- Oesterzwam
- Tropische beurszwam
- Shiitake
- Morielje
- Cantharel of hanenkam
- Eekhoorntjesbrood
- Truffel
- Zwavelzwam
- Geschubde inktzwam
- Fluweelpootje
Eetbare soorten moeten van te voren eerst gekookt worden. Eet altijd jonge varianten; oude varianten kunnen gifstoffen bezitten.
Giftige paddenstoelen
De meeste paddenstoelen zijn niet te eten, maar sommige zijn wel heel erg giftig. De Groene knolzwam is de giftigste van allemaal. Als je hiervan eet, kun je in twaalf uur later dood zijn. Van andere giftige soorten kun je wel (ernstig) ziek worden, maar een gezond volwassen mens zal er zelden aan dood gaan.
Groene knolamaniet (groene knolzwam), Amanita phalloides
Dodelijk giftig, veroorzaakt 90% van alle sterfgevallen door paddenstoelvergifting. Daarvoor zijn twee alkaloïden verantwoordelijk: amanitine en phalloidine. Lijkt op de champignon, maar is gelukkig op enkele plaatsen minder algemeen. Behoort tot het geslacht Amanita met een ring om de steel en een schede of vulva aan de steelbasis. Witteplaatjes. Hoed licht olijfgroen met fijne, donkere strepen. Alleenstaand of in een kleine groep in een loofbos (eik); plaatselijk zeer algemeen in duinbossen, op andere plaatsen minder algemeen. Groeit van juli tot oktober.
De meest giftige soorten paddenstoelen
De meest giftige paddenstoelen zijn: Bundelmosklokje, Giftige gordijnzwam, Giftige satijnzwam, Giftige vezelkop, Giftige weidetrechterzwam en de Gegordelde parasolzwam. Maar we gaan nog even verder met de Groene knolamaniet, Kleverige knolamaniet, Moederkoren, Panteramaniet, Voorjaarskluifzwam (rauw), Galerina marginata en de Cortinarius orellanoides. En we sluiten af met de Entoloma sinuatum, Inocybe erubescens, Clitocybe rivulosa, Lepiota brunneoincarnata, Amanita phalloides, Amanita virosa, Claviceps purpurea, Amanita pantherina en Gyromitra esculenta. Dat zijn er dus heel wat!
Overzicht van minder gegeten soorten paddenstoelen
- Anijschampignon (Agaricus arvensis)
- Appelrussula (Russula paludosa)
- Biefstukzwam (Fistulina hepatica)
- Gele stekelzwam (Hydnum repandum (L.) Fr.)
- Gewone fopzwam (Laccaria laccata)
- Grote parasolzwam (Macrolepiota procera)
- Grote stinkzwam (Phallus impudicus)
- Judasoor (Auricularia auricula-judae)
- Kastanjeboleet (Boletus badius)
- Knolparasolzwam (Macrolepiota rhacodes)
- Koeienboleet (Suillus bovinus)
- Paarse schijnridderzwam (Lepista nuda)
- Paarssteelschijnridderzwam (Lepista saeva)
- Regenboogrussula (Russula cyanoxantha)
- Reuzenbovist (Langermannia gigantea)
- Roodbruine slanke amaniet (Amanita fulva)
- Voorjaarspronkridder (Calocybe gambosa)
- Weidechampignon (Agaricus campestris)
- Zwavelzwam (Laetiporus sulphureus)
Verschillen tussen planten, dieren, paddenstoelen en slijmzwammen
| Kenmerk | Planten | Paddestoelen | Slijmzwammen | Dieren |
| Bladgroen | ja (meestal) | nee | nee | nee |
| Celwand | ja | ja | nee | nee |
| Mobiliteit | vast | vast | mobiel | mobiel |
| Samengesteld | ja | ja | nee | ja |
Wist je dat…
In wijn en brood ook schimmels (gist) worden gebruikt?
De Romeinen paddenstoelen vereerden?
Er paddenstoelen bestaan die op andere paddenstoelen kunnen groeien (de Kostgangersboleet parasiteert op de Gele aardappelbovist).
Sommige paddenstoelen alleen willen groeien op koeienvlaaien (Anellaria semiovata)?
De mysterieuze cirkels waarin de paddenstoelen soms groeiden werden gezien als plaatsen waar heksen hun rituelen uitvoeren. De heksenkring, op elke paddenstoel zat naar zeggen een giftige pad!
Het meest geneeskrachtige schimmelproduct Penicilline is (gemaakt van de schimmel Penicillium notatum en wordt gebruikt om bacteriële infecties te bestrijden).
De champignon in 1651 in de omgeving van Parijs voor het eerst op grote schaal werd geteeld door het begieten van afval van de meloenenteelt met waswater van rijpe champignons.
Pas de laatste 15 jaar ook andere soorten paddenstoelen op grote schaal gekweekt worden in Nederland (vooral de Oesterzwam).
In Nederland de meest agressieve paddenstoel de Echte Honingzwam is. Deze is in staat om via de wortels bij bomen naar binnen te dringen en ‘ziek’ te maken.
Het nuttigen van paddo’s als ’tripmiddel’ een eeuwenoud gebruik is, en een centrale rol speelt in de cultuur van veel landen in midden en Zuid-Amerika.
Het myceliumnetwerk (de draden van de échte paddenstoel) erg groot is en dat de myceliumstrengen wel 5 meter lang kunnen worden.
Er lichtgevende soorten paddenstoelen bestaan? Dit wordt bioluminescentie genoemd. In Nederland is dit bijvoorbeeld de lantaarnzwam. Deze geeft licht in het donker als de plaatjes rijpe sporen hebben. Jammer genoeg is het in Nederland vrijwel nergens meer donker genoeg om dit te kunnen zien.
Ook de schimmeldraden van de honingzwam kunnen licht geven, maar ook hiervoor is het noodzakelijk dat het boos echt donker genoeg is om dit te kunnen waarnemen.
Meer informatie
Pluk je eten bij elkaar! Wat is eetbaar in de natuur?
Zo maak je de tuin winterklaar!
Het gevaar van de Berenklauw
De leuke kanten van de herfst!
Bereid je gezondheid goed voor op de herfst
De leukste herfstknutsels om met de kids te maken
De leukste en de beste filmkanalen op een rijtje voor als het regent
Bronvermelding
Tekst: Marion Middendorp
Stockfoto: 123rf.com
