Oudejaarsavond, oud en nieuw of Silvesteravond

Het einde van het jaar komt in zicht. Nog heel even dan staan de oliebollen met poedersuiker weer op tafel, de champagne in de aanslag en het vuurwerk vlakbij de voordeur! Nog even aftellen tot een gezamenlijk: ‘Gelukkig nieuwjaar!’ en het nieuwe jaar is een feit.
Oudejaarsavond, de overgang van het oude jaar naar het nieuwe jaar. De hele wereld viert dit eindejaarsfeest, uiteraard ieder land op zijn eigen tijdstip.

De historie van oudejaarsavond

Ieder jaar op 31 december vieren we oudejaarsavond of Silvesteravond, vernoemd naar de heilige paus Silvester. Deze laatste dag van het jaar, samen met de eerste dag van het nieuwe jaar, vormen samen ‘Oud en Nieuw’.
Het vieren van deze dag is niet iets van deze tijd. Zo’n 4.000 jaar geleden vierden in het oude Babylonië vierden de Babyloniërs en Romeinen aan het begin van de lente (eind maart), al nieuwjaar. Voor hen stond de lente het symbool voor het begin van het nieuwe jaar.

Ook in Egypte vierden zij Nieuwjaar, maar zij deden dit ergens in september, op het moment dat de Nijl begon over te stromen (en hiermee voor nieuwe gewassen zorgde). Pas in 46 voor Christus is door Julias Ceaser de belangrijkste stap gezet voor ons huidige ‘Oud en Nieuw’ toen hij besloot dat 1 januari het begin van ieder nieuw jaar zou zijn. In de Westerse landen is dit nog steeds het geval.

Oudejaarstradities in Nederland

Ieder land heeft zo zijn eigen tradities Oud en nieuw te vieren. Er zijn natuurlijk overeenkomsten, maar ook een paar duidelijke verschillen. In Nederland vieren de meeste gezinnen Oudejaarsavond thuis met familie en/of vrienden. De oliebollen en appelflappen staan op tafel, vaak gecombineerd met hartige hapjes en een lekker glaasje. De laatste seconden worden door velen hardop afgeteld en op TV is er steevast een oudejaarsconference te zien waarin het gewezen jaar nog eens luchtigjes – en vaak met humor – wordt doorgenomen.

In sommige gevallen kleden de feestgangers zich extra mooi aan om de avond in stijl te vieren. Je kunt ook er natuurlijk ook voor kiezen een speciaal themafeest te organiseren waarbij alle gasten in een bepaald thema gekleed moeten zijn.
Om 24.00 uur drinkt men de champagne of Glühwein en brengt men een toost uit op het nieuwe jaar. Om vervolgens kilo’s vuurwerk de lucht in te schieten. 

Alles over oliebollen

Oliebollen (in bepaalde streken in Vlaanderen ook wel of smoutbollen of smoutebollen genoemd) zijn een traditioneel gefrituurd gistdeeggerecht uit de lage landen. Traditioneel eet men in Nederland op Oudejaarsavond, oliebollen. Ook kun je ze het hele jaar door op kermissen in Nederland en België kopen. Het is dus niet alleen een lekkernij voor oudejaarsavond.

Gemaakt

Oliebollen worden vervaardigd door met twee lepels een hoeveelheid beslag in een pan met hete olie te laten vallen en de zo ontstane, min of meer bolvormige oliebol bruin te laten bakken. Met behulp van een ijsboltang is het ook goed mogelijk een mooi ronde oliebol te vormen.

Het beslag wordt doorgaans gemaakt van bloem, eieren, gist, wat zout en lauwe melk. In plaats van gist wordt soms ook bier gebruikt, omdat hierin gist voorkomt. Het beslag dient een uur te rijzen, zodat de oliebol voldoende luchtig wordt. Oliebollen worden meestal met poedersuiker bestrooid.

Oorsprong

Er doen diverse theorieën de ronde over de oorsprong. De aardigste is de verwijzing naar Germaanse stammen in het gebied dat later Nederland zou gaan heten. Zij zouden ten tijde van het Joelfeest, de periode tussen 26 december en 6 januari dergelijke gebakken waren genuttigd hebben. Volgens de Germanen zouden de godin Perchta en andere slechte geesten ‘s avonds ronddwalen. Om deze geesten tevreden te stellen werd voedsel geofferd, waarvan het meeste in gefrituurd deeg zat. Door het vet in de oliebollen zou het zwaard van Perchta van het lichaam glijden, waardoor diegenen die oliebollen gegeten hadden niet opengereten zouden worden.

Waarschijnlijker is dat de oorsprong aan het einde van de Middeleeuwen ligt. Kerstmis was destijds het einde van de vastenperiode die op 11 november begonnen was: reden om te vieren dus. Oliekoeken, gemaakt van houdbare grondstoffen (al het verse voedsel was immers al op) waren een voedzame traktatie. De derde optie – waarschijnlijk in combinatie met de tweede, is dat de oliebol uit Portugal komt. Het vermoeden bestaat dat de Portugese Joden tijdens de Spaanse Inquisitie naar Nederland vluchtten hun recepten meenamen. In Portugal at men destijds al iets wat op oliebollen lijkt: oliekoeken met (gedroogde) zuidvruchten. De olie zou verwijzen naar de olie uit de eeuwig brandende lamp in de tempel van Jeruzalem. Veel Joodse gerechten hebben een verwijzing naar het geloof.

De historie van champagne

Op feestelijke momenten en traditioneel op oudejaarsavond wordt er vaak getoost met Champagne! Een sprankelende witte wijn met bubbels. De naam van dit feestelijke drankje doet sterk vermoeden dat de oorsprong vast en zeker in Frankrijk moet liggen. Maar dat schijnt toch niet waar te zijn. De Engelsen waren hiermee net wat sneller. In de zeventiende eeuw waren zij op zoek naar een sprankelende wijn, de Fransen deden dit een eeuw later. Er zijn documenten gevonden waaruit blijkt dat de Engelsen al in 1662 aan de Champagne zaten en voor de Fransen dateren de vroegste bewijsstukken uit 1718.

Behoudens de tijd gedurende de tweede wereld oorlog – toen was het drinken van Champagne hartstikke fout – is het drankje steeds populairder geworden.

Kinderchampagne

Het hoeft geen betoog dat alcohol hartstikke slecht is voor kleine kinderen en zwangere vrouwen. Maar kinderen zijn papegaaien en willen ook mee doen, dus ook mee toosten. Niet met een glaasje Ranje, maar het liefst natuurlijk ook met een glaasje Champagne. Tegenwoordig zijn er ook merken Champagne die speciale Kinderchampagne aanbieden. De fles is het zelfde, de inhoud wijkt alleen wat af doordat er geen alcohol aanwezig is. Dus ook prima geschikt voor zwangere vrouwen!

Natuurlijk kun je ook voor een eenvoudigere (en goedkopere) oplossing kiezen, namelijk de Jip en Janneke champagne van de Hema. Overigens erg lekker te drinken!

Alles over vuurwerk

In eerste instantie zou je misschien denken dat vuurwerk is uitgevonden door de Chinezen en dat is toch niet weer. Het waren de Bengalen die voor het eerst het vuurwerk hebben ontdekt. Het woord ‘Bengaals vuurwerk’ verwijst nog naar het land Bangladesh. Het waren echter wel de Chinezen – aan het begin van deze jaartelling – die vuurwerk op grote schaal gingen gebruiken. In eerste instantie gebruikte zij het bij religieuze gebeurtenissen om boze geesten te verdrijven!

Verschillende soorten

Het consumentenvuurwerk wordt onderscheiden in siervuurwerk en knalvuurwerk. Siervuurwerk bestaat in de vorm van vuurpijlen die als geheel de lucht in schieten, en potten of fonteinen die kleine vuurwerkprojectielen vanaf de grond omhoog schieten, en daar een kleurrijk boeket laten zien. Het knalvuurwerk varieert van zware donderslagen, kanonslagen of astronauten tot de lichtste uitvoering, de rotjes. Daarnaast heb je ook nog Fop- of schertsvuurwerk. Dit is consumentenvuurwerk dat het hele jaar te koop is en ook altijd afgestoken mag worden. Hieronder vallen bijvoorbeeld sterretjes, knalerwten, bengaalse lucifers, trektouwtjes, fluiters, et cetera.

Verkoopdagen vuurwerk

Consumentenvuurwerk is vuurwerk dat in Nederland in de drie dagen voor oud en nieuw verkocht wordt. Als een van de verkoopdagen een zondag is, dan wordt het vuurwerk 4 dagen van tevoren al verkocht. De zondag komt dan als verkoopdag te vervallen. Volgens het vuurwerkbesluit is het niet toegestaan om op een zondag vuurwerk te verkopen. Consumenten mogen maximaal 20 kg vuurwerk per levering, 10 kg per persoon, bij erkende vuurwerkverkooppunten kopen, dat alleen op oudejaarsdag van 10 uur ‘s morgens tot nieuwjaarsdag 2 uur ‘s nachts afgestoken mag worden. Dit vuurwerk mag door iedereen van 16 jaar en ouder gekocht worden. In België gelden andere wetten, hier is ook zwaarder vuurwerk te verkrijgen, en wordt het ook heel het jaar door verkocht.

Carbid

In het Noorden en Oosten van Nederland wordt ook een alternatief vuurwerk de lucht in geschoten, namelijk carbid. Het carbidschieten gebeurt meestal overdag.

Oudejaarstradities in België

Ook in België wordt oudejaarsavond doorgaans gevierd met familie en/of vrienden. Meestal gaat dit samen met het serveren van een uitgebreide maaltijd, dat eindigt met een – zeer late – koffie. Ook hier worden de laatste seconden luid mee geteld en om klokslag 24.00 geeft ieder elkaar drie zoenen en worden er nieuwjaarswensen uitgesproken. Meestal gaat dit gepaard met het uitspreken van goede voornemens. Ook in België wordt vervolgens het vuurwerk voor de dag gehaald.

In gezinnen waarin gedoopt wordt, wordt het woord – net na middernacht – gegeven aan de kinderen, die traditioneel hun nieuwjaarsbrief voorlezen, waarin ze hun ouders en doopmeter en –peter de beste wensen geven. Daarna krijgen ze een cadeautje.

Tradities nieuwjaarsdag

Niet alleen Oudejaarsavond staat bol van de tradities ook op Nieuwjaarsdag zijn er jaarlijkse terug kerende rituelen. Afgezien natuurlijk van de ‘verplichte’ nieuwjaarsbezoekjes is er ieder jaar opnieuw de nieuwjaarsduik en het nieuwjaarsconcert van de Wiener Philharmoniker. En niet te vergeten de goede voornemens… Steeds opnieuw proberen we het jaar zo goed mogelijk te beginnen. De goede voornemens zijn handig om bepaalde gewoontjes af te leren, maar het blijft natuurlijk ontzettend moeilijk je er ook aan te houden…

De jaarlijkse nieuwjaarsduik

Met nieuwjaarsduik wordt de jaarlijkse duik in het water bedoeld op nieuwjaarsdag. Vooral in Nederland is het een traditie, met nieuwjaarsduiken op verschillende locaties. Ook in veel andere landen kent men nieuwjaarsduiken, maar Nederland kent de meeste nieuwjaarsduikplekken en ook in aantal deelnemers. Er komen zelfs buitenlanders naar Nederland voor de nieuwjaarsduik.

De historie van de Nieuwjaarsduik

Ok van Batenburg (de Duikmeester van Unox) en vier vrienden maakten in 1959 als opening van het officiële openwaterzwemseizoen een proefduik vanaf het Zandvoortse strand. Een paar dagen later, op 1 januari 1960, maakt Van Batenburg samen met zijn zwemvereniging Njord ’59 een eerste officiële Nieuwjaarsduik. Na afloop van deze en daaropvolgende duiken zorgde de moeder van Ok voor zelfgemaakte erwtensoep. Het duikritueel, in 1960 gestart door Van Batenburg, is inmiddels uitgegroeid tot een ware Hollandse traditie.

Sinds 1960 is het aantal duikers in het land toegenomen tot 32.508 mensen die op 1 januari 2010 het ijskoude water trotseren. Unox draagt deze initiatieven in het land al jaren een warm hart toe en voorziet iedere Nieuwjaarsduiker van een warme muts en erwtensoep. En niet alleen in Nederland is de Nieuwjaarsduik een groot succes: van Noorwegen tot Zuid-Afrika organiseren Nederlanders op zestien locaties duiken op nieuwjaarsdag. Al blijft de vraag of het er bij deze buitenlandse duiken net zo heldhaftig aan toegaat als bij een duik in ijskoud water op Hollandse bodem. Eén ding is duidelijk: de populariteit van deze oer-Hollandse traditie neemt toe, zelfs over onze landgrenzen heen.

Het jaarlijks nieuwjaarsconcert

Het Nieuwjaarsconcert van de Wiener Philharmoniker (Duits: Neujahrskonzert der Wiener Philharmoniker) is een concert dat jaarlijks op 1 januari plaatsvindt in de Gouden Zaal van het Wiener Musikverein, het concertgebouw van Wenen.

Eerste nieuwjaarsconcert

Het eerste nieuwjaarsconcert is in 1939 op 31 december uitgevoerd, sinds 1941 is de uitvoering echter op nieuwjaarsdag. Op het programma van het nieuwjaarsconcert staat lichte klassieke muziek, veelal van Oostenrijkse componisten. De Strauss familie bepaalt vaak een groot deel van het programma.
Als vast programma wordt elk jaar afgesloten met de concertwals An der schönen blauen Donau (Johann Strauss jr.) en de Radetzkymars (Johann Strauss sr.). In 2005 is de Radetzkymars niet gespeeld in gedachtenis aan de slachtoffers van de tsunami van 26 december 2004.

Voorleesverhalen

Het meisje met de zwavelstokjes
Het Sylvestermeisje
De voorspelling op oudejaarsavond
De oudejaarsnacht
Het verhaal van het jaar

Meer informatie

Kindervuurwerk bestaat niet. Veilig het oude jaar uitknallen
Ben jij al bekend met het schrijven van een nieuwjaarsbrief?
Verrassende oliebollen
Zo wordt oudejaarsavond onvergetelijk!
Oud en nieuw – Hoe vieren we het?
Veilig vuurwerk afsteken. Hoe doe je dat?

Bronvermelding

Tekst: Marion Middendorp
Stockfoto: 123rf.com