Melktanden: Hoe verzorg je deze en waar moet je op letten?

Een goede verzorging van de melktanden is belangrijk. Voor nu maar ook voor in zijn toekomst. Zodra de eerste tandjes doorkomen is het van groot belang dat ze goed verzorgd worden. Ten eerste is een stralend wit gebit natuurlijk een mooi gezicht, maar een sterk gebit met een goede kauwfunctie is onder andere belangrijk voor de spijsvertering. Je kunt gelukkig zelf veel doen om een gebit mooi en sterk te houden. En jong geleerd is oud gedaan!

De eerste tandjes

De eerste tandjes komen tevoorschijn als je kindje zo’n 5 tot 6 maanden oud is. Sommige kindjes hebben hier helemaal geen last van en merk je het pas als je het tandje kunt zien dat door is gekomen. Andere kindjes kunnen er een beetje huilerig van worden en wat meer zeuren. Je baby kan wat slechter gaan slapen omdat hij last heeft van de pijn, hij kan ook wat last krijgen van diarree en koorts (hoewel deskundigen elkaar hierover tegenspreken). Er zijn wel wat middeltjes om de pijn een beetje te verzachten. Zodra het tandje door is, verdwijnen alle kwaaltjes weer net zo snel als dat ze zijn gekomen.

Een volledig melkgebit

Een baby heeft nog geen tanden nodig omdat hij alleen maar melk drinkt. Je ziet bij een baby nog geen tandjes, maar ze zitten er wel degelijk! Alleen zitten ze de eerste tijd verborgen onder het tandvlees. Ongeveer een half jaar na geboorte, zullen de eerste tandjes door gaan komen. Op ongeveer 3 jarige leeftijd is het melkgebit compleet.
Het eerste gebit wordt een melkgebit genoemd. Een volledig melkgebit bestaat uit 20 elementen. Per kaakhelft treffen we aan:

2 snijtanden
1 hoektand
2 melkkiezen

Een volledig volwassen gebit

Tussen het zevende en twaalfde jaar wordt het melkgebit gewisseld. Hierdoor ontstaat het definitieve gebit. Verstandskiezen komen echter pas veel later (vanaf het achttiende jaar). Het kan ook gebeuren dat deze nooit doorkomen.
Een volledig gebit bestaat uit 32 elementen. In iedere kaakhelft treffen we van voor naar achteren aan:

2 snijtanden
1 hoektand
2 valse kiezen
3 ware kiezen (de laatste is de verstandskies)

Hoe komen de eerste tandjes door?

Met zes maanden kun je het eerste tandje verwachten. Bij ieder kind is de volgorde waarin de tanden verschijnen verschillend, maar hieronder staat een overzicht met de gemiddelde volgorde.

Gemiddelde leeftijd	Soort tandje
6 maanden	Beneden voortand
6,5 maanden	Beneden voortand
7 maanden	Boven voortand
8 maanden	Alle boven voortanden
9 maanden	Andere beneden voortanden
12 maanden	Eerste kies
18 maanden	Vier kiezen
20 maanden	Vier hoektanden
24 maanden	aatste vier kiezen

Problemen bij het doorkomen van tandjes

De pijn bij het doorkomen van een tandje wordt veroorzaakt door het tandvlees dat zich over het doorkomende tandje spant. Daarnaast neemt in dezelfde periode de bescherming af tegen bacteriën die je kindje automatisch van jou heeft meegekregen. Nu moet hij zelf zijn afweerstoffen gaan maken. Op dit moment is zijn weerstand daarom iets lager.

Als je kindje wat hangerig is, lusteloos of, huilerig kan het natuurlijk van een doorkomend tandje komen, – trek echter niet automatisch deze conclusie. Je kindje kan natuurlijk ook gewoon’ziek zijn. Als je het niet vertrouwt, ga dan voor de zekerheid met je kindje naar de huisarts. Doe dit in ieder geval als je kindje al drie dagen koorts heeft.

Andere signalen

Andere signalen voor het doorkomen van tandjes zijn vuurrode wangen, meer kwijlen en heeft meer behoefte aan kauwen en zuigen om de pijn in het tandvlees een beetje te verzachten. Je baby kan wat slechter gaan slapen omdat hij last heeft van de pijn, hij kan ook wat last krijgen van diarree en koorts (hoewel deskundigen elkaar hierover tegenspreken).
Zodra het tandje eenmaal door is, verdwijnen alle kwaaltjes gelukkig weer net zo snel als dat ze zijn gekomen.

Verzachten van de pijn bij doorkomende tandjes

Voorkomen dat je kindje pijn heeft, dat gaat helaas niet, maar je kunt de pijn wel een beetje verzachten. Dit kan op de volgende wijze:

Tips om de pijn te verzachten

Masseer de plaats van de doorbraak zachtjes met je vinger, je kunt eventueel ook de bolle kant van een theelepeltje gebruiken.
Laat je kindje bijten op een bijtring of rammelaar.
Bij koorts kun je je kindje – in overleg met huisarts of apotheek – een zetpilletje paracetamol geven (120 mg).
Er zijn pijnverzachtende druppeltjes te koop. Door de stof wordt het tandvlees een beetje verdoofd, waardoor de pijn wat minder wordt. Je kunt dit maximaal vier keer per dag herhalen. Houd er rekening mee dat je kindje na de behandeling drie kwartier niet mag eten of drinken. Het middel kun je kopen bij de drogist of apotheek. Lees voor het gebruik goed de gebruiksaanwijzing.

Meer kauwen en zuigen kan de pijn ook een beetje verzachten. Je kunt je kindje hiervoor wat rauwe groente of gekoeld fruit geven. Laat je kindje echter nooit alleen als je hem dit geeft, want hij zou erin kunnen stikken. Andere alternatieven om op te sabbelen zijn: soepstengel, beschuit, geschilde appel, selderij stengels, geschilde komkommer, schoongemaakte wortel, volkoren biscuit of peuterbiscuit, et cetera.

Tandenverzorging – Tanden poetsen

Of het nu om een melkgebit of een volwassen gebit gaat, het is noodzakelijk het gebit goed schoon te houden. Dit kun je bereiken door twee keer per dag zorgvuldig te poetsen met een tandenborstel en tandpasta.

Zelf poetsen

In eerste instantie kan je kindje nog niet zelf poetsen, dus zul jij dit voor hem moeten doen. Vanaf een jaar of twee kan hij het zelf gaan proberen. Hij kan zelf vast een beginnetje maken waarna jij hem na poetst. Na poetsen blijft tot de leeftijd van 10 jaar van belang! Tanden poetsen moet net zo vanzelfsprekend zijn als douchen en aankleden.

Vaste tijden

Door goed te poetsen worden alle restjes eten en drinken uit je mond weg gehaald. Zo krijgen deze restjes geen kans om tandplak te vormen – en dus gaatjes te veroorzaken – en blijven de tanden en kiezen sterk. Poets het liefste de tanden op vaste tijden. De mooiste tijden zijn na het ontbijt en voor het slapen gaan. De poetsbeurt voor het slapen gaan is eigenlijk de belangrijkste. Probeer daar even de tijd voor te nemen. Bij een volledig gebit is een poetsbeurt van ongeveer 2 minuten aan te raden. Het is van belang om je kindje na het poetsen geen eten of drank (melk!) meer te geven.

Stokeren en flossen

Stokeren en/of flossen is pas noodzakelijk bij het definitieve gebit. Peuters en kleuters hoeven daarom nog niet te stokeren en/of te flossen. Twee goede poetsbeuren (met de nadruk op de poetsbeurt voor het slapengaan) is voldoende.

Mondverzorging

4 – 12 weken
Mondgewoonten	Mondinspectie op eventuele afwijkingen
3 – 6 maanden
Poetsen	Vanaf het doorbreken van de tandjes: eenmaal per dag 2 minuten poetsen met een doperwtje fluoridepeutertandpasta.
Doorbraak	Doorbraak eerste tandje: pijnverlichting met gekoelde bijtring (niet uit het vriesvak) of met Chamodent of Dentinox. Door apotheek wordt ook wel mixtura lidocaini hydro chloride 2% voorgeschreven.
Mondgewoonten	Zuigfles niet mee naar bed om mondademen te voorkomen. Vinger, duim en speen na het slapen verwijderen uit het mondje. Eventueel nachtvoeding (fles/borst) afbouwen.
12 – 24 maanden
Mondgewoonten	Vanaf 9 maanden drinken uit een gewone beker in verband met zuigflescariës, infantiele slikgewoonte en groei van de kaak, stand van de tanden en de ontwikkeling van de spieren. Een tuitbeker kan voor een korte periode als tussenstap tussen de fles en beker worden gebruikt.
Poetsen	Gevarieerd eten, geen suiker, honing of zoetstoffen toevoegen. Tussendoortjes beperken tot maximaal 3x per dag. Bij voorkeur ‘s avonds na de laatste voeding of maaltijd de tanden poetsen.
2 t/m 4 jaar
Mondgewoonten	Duim of vingerzuigen, mondademen en fopspeengebruik afleren. Geen zuigfles meer, neusademhalen stimuleren en de lippen sluiten.
Voeding	Duim of vingerzuigen, mondademen en fopspeengebruik afleren. Geen zuigfles meer, neusademhalen stimuleren en de lippen sluiten.
Fluoride	Tot en met 4 jaar tweemaal per dag de tanden poetsen met een doperwtje fluoridepeutertandpasta. (500-750 ppm. fluoride)
Medicijnen	Let op suikers in medicijnen. Tandenpoetsen pas na het innemen van zoete medicijnen (bijvoorbeeld hoestdrank), mond spoelen na het innemen van zure medicijnen (bijvoorbeeld vitamine C).
Tandartsbezoek	Vanaf het 2e jaar stimuleren, elke half jaar controle bij de tandarts.
Poetsen	Gebruik een zachte tandenborstel met een kleine borstelkop (peutertandenborstel). Poets twee maal per dag de tanden, volgens de korte schrobmethode. Gebruik een doperwtje tandpasta op de tandenborstel. Naspoelen met water is bij een peutertandpasta niet nodig. Laat een ouder één keer per dag (liefst ‘s avonds) de tanden na poetsen.

Het verhaal van de tandenfee

Er leeft in ons land een fee, die hele mooie tanden heeft. Ze zijn prachtig wit. Als de fee lacht, lijkt het of de zon schijnt, zo mooi schitteren haar tanden. De fee poetst haar tanden na iedere maaltijd. Ze poetst ze niet heel even, nee, ze poetst haar tanden wel drie minuten! Met een hele mooie tandenborstel. En snoepen? Dat doet de tandenfee ook wel eens, maar niet de hele dag door. Af en toe pakt ze een snoepje. Daarna poetst ze… ja, je raadt het al, haar tanden.

Fabels en feiten

Een goede tandverzorging is noodzakelijk en belangrijk. Ook bij kleine kinderen. Zodra de eerste tandjes doorkomen is het van groot belang dat ze verzorgd worden. We stelden de tandarts de volgende vragen:

Klopt het dat eerst de kiezen moeten doorkomen voordat er gewisseld gaat worden?

Nee! Nadat de wortel van de melktanden en -kiezen zijn geresorbeerd gaan zij langzamerhand wiebelen. De eerste permanente kiezen komen rond ongeveer op de 6 jarige leeftijd. Het kan zijn dat men eerder de melktanden ziet wiebelen en dat de melktanden verloren gaan.

Er wordt wel eens gezegd dat het beter zou zijn wanneer tanden pas laat doorkomen, dat ze dan sterker zijn?

De hoektand komt pas ongeveer op 9 jarige leeftijd. Dit is een heel belangrijke tand voor de mens. heel sterk vanwege zijn ligging en vorm. De tweede volwassen kiezen komen rond 12 jarige leeftijd. Maar het zijn niet per definitie sterkere tanden en kiezen!

Vanaf welke leeftijd is het raadzaam dat kinderen naar de tandarts gaan?

Over het algemeen is het raadzaam dat de kinderen vanaf hun 3e levensjaar naar de tandarts gaan.

Klopt het dat gaatjes in het melkgebit niet gevuld wordt?

Nee! Gaatjes in het melkgebit moeten ook gevuld worden, echter soms kan de tandarts overgaan tot het verwijderen van de melktanden omdat de tand wiebelt, of omdat de caries zo vergevorderd is dat het niet met een vulling gered kan worden.

Kun je naast zorgvuldig poetsen nog meer doen om de tanden van kinderen te verzorgen?

Nadat de kinderen zelf hebben gepoetst moeten de ouders tot een bepaalde leeftijd na gaan poetsen zodat ze ervan zeker zijn dat de mond schoon is. Verder is suikerarme voeding geven aan de kinderen heel belangrijk. Dus minder chocola, cola e.d. Ook is het belangrijk om te zorgen dat de zuigflessen die naar de bed worden meegenomen suikervrij zijn. Vraag aan je tandarts hoe het best afgeleerd kan worden.

Hoe kun je kinderen het beste voorbereiden op een tandartsbezoek?

Tandartsbezoek moet niet gezien worden als een angstaanjagende bezoek. De ouders moeten ervoor zorgen dat de eventueel angstige houding van zichzelf niet te zien is. Bij een halfjaarlijkse controle is het verstandig het kindje mee te nemen zodat hij aan de sfeer went. Het kindje maakt dan kennis met de tandarts en 9 van de 10 gevallen krijgt het een speelgoedje. Dat roept positieve dingen bij het kindje op als hij/zij naar de tandarts gaat dan associatie met de beloning zou ervoor zorgen dat het ietstje aangenamer wordt.

De keuze van een goede tandenborstel

Gebruik een tandenborstel met een kleine kop en zachte haartjes. Bij drogisterij of supermarkt zijn speciale tandenborstels voor baby’s en peuters te koop. Op de verpakking van deze borstels staat vaak een leeftijdsindicatie vermeld.
Let erop dat de haartjes van de borstel dicht bij elkaar staan, maar de borstel mag ook weer niet te hard zijn. Van een te harde borstel kan het tandvlees beschadigen. Een tandenborstel moet elke drie maanden worden vervangen. Als de haartjes van de tandenborstel al eerder gaan rafelen, heb je kans dat je een beetje te hard aan het poetsen bent. Ook te hard poetsen is niet goed voor je tanden.

Goed schoonmaken

Na het poetsen moet de tandenborstel goed schoon worden gemaakt.
Soms wordt onterecht de illusie gewekt dat voor op reis of onderweg een aantal goede’alternatieven bestaan ter vervanging van het tandenpoetsen, zoals kauwgom, vingerhoesjes en de kauwtandenborstel. Wetenschappelijke studies tonen echter aan dat al deze middelen absoluut voor onvoldoende mondhygiëne zorgen. Geadviseerd wordt 2 maal daags minimaal 2 minuten de tanden te poetsen. Dit dient bij voorkeur aangevuld te worden met 1 keer stokeren en/of flossen c.q. ragen.*

* Stokeren en/of flossen is pas noodzakelijk bij het definitieve gebit. Peuters en kleuters hoeven daarom nog niet te stokeren en/of te flossen. Twee goede poetsbeurten (met de nadruk op een uitgebreide poetsbeurt voor het slapengaan) is voldoende.

Spoelen

In zeer uitzonderlijke gevallen waarbij tandenpoetsen met behulp van een tandenborstel onmogelijk wordt gezien, bijvoorbeeld na een tandheelkundige operatie, wordt in overleg met de mondhygiënist of tandarts een passende oplossing bedacht. Spoelen met chloorhexidine is hierbij een mogelijkheid. Dit middelen was alleen op recept verkrijgbaar is nu over de toonbank verkrijgbaar.

De keuze van een goede tandpasta voor kinderen

Fluor maakt de tanden harder en sterker. Het voorkomt hierdoor tandbederf. De tanden en kiezen nemen de fluoride op uit bijvoorbeeld de speciale peutertandpasta. Wanneer je regelmatig (2x per dag) de tandjes van je kindje poetst, is het niet nodig om extra fluortabletjes te slikken, tenzij de tandarts of mondhygiënist anders adviseert.
De juiste hoeveelheid fluoride voor een peutertandpasta is 0,05 tot 0,075%.

Hoe vaak?

In het begin, vlak na de doorbraak van de eerste tandjes, is het voldoende om eenmaal per dag te poetsen. Op de tube tandpasta staat de juiste hoeveelheid vermeld die je per poetsbeurt nodig hebt.
Wanneer je kindje twee jaar is, worden de dagelijkse poetsbeurten verdubbeld naar twee keer per dag.

Samenstelling

Voor tandpasta voor jonge kinderen en kinderen in de wisselfase worden vaak andere samenstellingen van grondstoffen gebruikt en worden minder agressieve grondstoffen gebruikt. Dat is nodig omdat melkgebitten andere bescherming behoeven dan de blijvende tanden en kiezen en ook omdat sommige jonge kinderen de neiging hebben om tandpasta te eten. Wellicht heeft dat dan weer te maken met het feit dat kindertandpasta meestal een lekker zoete vruchtensmaak en een vrolijke kleur heeft.

Tips en trucs om goed de tanden te poetsen

Zing leuke tandenpoetsliedjes
Vertel het verhaaltje van de tandenfee
Poets tegelijk elkaars tanden. Jij die van je peuter, je peuter die van jou!
Je kindje wilt graag na-apen, maak hier gebruik van.
Poets je eigen tanden en laat hem toekijken.
Maak van het tandenpoetsen een vast onderdeel van het ochtend- en avondritueel

Goede tanden voor een goede spijsvertering

De spijsverteringsorganen beginnen in de mondholte. Hierin zitten onder andere de tong en het gebit en de uitgangen van de speekselklieren. Een goed gebit heb je nodig om voedsel goed te kunnen kauwen. Het zorgt ervoor dat ons voedsel wordt vermalen zodat we het makkelijker kunnen doorslikken en de enzymen beter hun werk kunnen doen.

Hoe werkt ons speeksel?

Je tanden en kiezen hebben speeksel (spuug) nodig om vochtig te blijven. Zonder speeksel zouden ze uitdrogen en dit is niet goed voor een tand of kies. Het speeksel houdt je tanden schoon en zorgt er voor dat je sommige dingen beter kunt eten. Probeer maar eens met een hele droge mond een beschuitje te eten. Wedden dat je hem niet weg krijgt? Het speeksel zorgt er daarom voor dat je hapje lekker sappig wordt, zodat je het makkelijk kunt doorslikken.
Maar speeksel brengt ook een beschermend laagje om je tanden. En dit beschermende laagje helpt tegen gaatjes! Gelukkig zit er altijd speeksel in onze mond. Je hoeft maar aan eten te denken en automatisch neemt de speekselvoorraad in je mond toe…

Weetjes

Het speeksel wordt geproduceerd door grote speekselklieren. Per etmaal wordt er 1 tot 1,5 liter speeksel afgescheiden! Speeksel bevat water, slijm en het enzym speekselamylase. Dit enzym begint met de vertering van zetmeel.

Kinderen en de tandarts

Vanzelfsprekend ga jij twee keer per jaar voor controle naar de tandarts en een logische volgende stap is dat jouw kindje mee gaat. Spelenderwijs kan hij bij jou op schoot een keertje op en neer in de behandelstoel, en misschien al voorzichtig kijken met het spiegeltje… Uiteraard krijgt hij een beloning in de vorm van een tandenborsteltje of een ballon! Naar mate je kind ouder wordt en vaker mee is geweest, wordt het tandartsbezoek een normale routine.

Gewone controle

De meeste kinderen hebben nergens last van maar een ‘gewone controle’ kan heel anders uitpakken als blijkt dat je kind gaatjes heeft… Je voelt je schuldig, ervaart een gevoel van falen, bent boos, misschien zelfs angstig of verdrietig: ‘Hoe kon dit gebeuren?!’ Gaatjes kunnen in het melk- en in het blijvende gebit voorkomen. Ook al poets je nog zo goed en ook al doe je nog zo goed je best, als moeder kun je in sommige gevallen niet voorkomen dat je kind gaatjes krijgt…

Wisselen

Tussen het zevende en twaalfde jaar wordt het melkgebit gewisseld. Hierdoor ontstaat het definitieve gebit. Verstandskiezen komen echter pas veel later (vanaf het achttiende jaar). Het kan ook gebeuren dat deze nooit doorkomen. Het wisselen van de tanden begint doordat de wortel van de tand oplost. Hierdoor komt de tand of kies los te zitten en valt uit eindelijk uit je mond. Als je deze goed bekijkt, zie je dat er inderdaad geen wortel meer aan zit.

Leuke bewaardoosjes

De tanden en kiezen van het blijvende gebit zitten al die tijd verborgen onder het melkgebit en zullen pas verschijnen, als de tand of kies er uit is. Tussen het begin van het wisselen en het complete volwassen gebit kan wel zes jaar zitten!
Tegenwoordig zijn er allerlei leuke bewaardoosjes te koop voor de gewisselde tanden en kiezen. Ook kun je ze laten verwerken in gouden of zilveren sieraden. Een leuk aandenken voor later.

Hoe poetsten ze vroeger?

Mensen hebben niet altijd hun tanden gepoetst. Vroeger werden de tanden zelfs helemaal niet gepoetst! Of soms maar eens per week… Als ze al hun tanden poetsten dan deden ze dat niet met een echte tandpasta en tandenborstel, maar met een takje van een geneeskrachtige boom of plant. Ook zout werd welk gebruik om tanden mee te poetsen. In een latere periode kwamen de eerste tandenborstels. Deze werden met dierenharen gemaakt.

Getrokken

Rotte en pijnlijk tanden werden er direct uit getrokken en veel mensen gingen dus in die tijd door het leven, zonder tanden. Later kregen deze mensen in plaats van hun eigen tanden een kunstgebit. Die werd met een soort lijm in de mond vastgemaakt. Maar bij het ouder worden, paste deze vaak niet meer zo goed. Mensen konden daardoor nog maar moeilijk praten.

In delen van Afrika poetsen arme mensen nog steeds hun tanden met een takje omdat tandpasta te duur is. De oude Egyptenaren poetsten hun tanden met as gemengd met kruiden. Ook arme mensen poetsten hun tanden vroeger met as.

Meer informatie

Een goede mondverzorging en tandenpoetsen is belangrijk. Hoe houd je het gebit optimaal?
Kinderen en de tandarts. Hoe eng is het?
Verzameling leuke tandepoetsliedjes!
Het verhaal van de tandenfee
Wiebeltanden
Willy Woef poetst zijn tanden
Tandenknarsen of Bruxisme
Eerste hulp bij tandjes krijgen. Zo verzacht je de pijn!

Bronvermelding

Tekst: Marion Middendorp
Stockfoto: 123rf.com