Hoe kinderen leren liegen? Door ons!

Marion Middendorp

3 jaar geleden

Volgens een onderzoek van de Britse interpagina thebabywebsite, liegen ouders gemiddeld zo’n 3000 keer tegen hun kinderen… Hieruit blijkt dat kinderen het liegen met de paplepel krijgen ingegoten, niet verwonderlijk dus dat kinderen zelf ook weer gaan liegen. Of jokken, of de waarheid een beetje verdraaien. Geef het beestje maar een naam.

Hoe kinderen leren liegen

Ergens tussen de leeftijd van vier en vijf jaar, als ze het verschil tussen realiteit en fantasie beginnen te begrijpen, leren kinderen hoe ze overtuigend moeten liegen. Hoewel hun leugens in dit stadium vaak nog fantasievol zijn – ‘mijn verzonnen vriendin Serene heeft de laatste chocoladereep opgegeten’ – beseffen ze al dat liegen praktische en sociale voordelen heeft. Kinderen liegen vooral als ze denken dat ze iets stouts hebben gedaan en hun straf willen ontlopen. Sommige kinderen vertellen overdreven en mooie verhalen over hun daden of prestaties, wellicht omdat ze onzeker zijn of weinig eigenwaarde hebben en de goedkeuring van hun onderwijzer of ouders willen. Ironisch genoeg worden kinderen uit autoritaire gezinnen waar slecht gedrag zwaar wordt bestraft vaak zeer gedreven leugenaars om wrede straffen te ontlopen.

Liegen en jokken

Kleine kinderen zijn nog niet in staat om echt te liegen, of de waarheid bewust te verdraaien. Hij is immers nog niet in staat om objectief naar de waarheid te kijken. Bij kleine kinderen spreek je daarom eerder over jokken, dan over liegen. Op het moment dat een kind beseft dat het niet waar is wat hij zegt om iets te voorkomen, dan spreek je van liegen.

Tot zo’n jaar of zeven hebben kinderen nog moeite om onderscheid te maken tussen waarheid en fantasie. Dit komt ook omdat zij nog niet goed in staat zijn om in oorzaak/gevolg te denken. Die verbanden kunnen zij pas op latere leeftijd trekken. Jonge kinderen hebben ook nog geen geweten, zodat ze zich niet echt schuldig voelen als ze iets fout doen.

Waarheid vertellen

Goedbedoelende ouders die hun kinderen inprenten dat ze de waarheid moeten vertellen omdat ze toch wel door de mand vallen, moedigen onbedoeld het liegen ook aan. Door eerlijkheid te behandelen als een externe sociale reactie, en niet als een intern principe, is de kans groot dat kinderen zullen proberen het systeem naar hun eigen hand te zetten door te liegen als ze ermee kunnen wegkomen.

Niet negeren

Als kinderen liegen, kunnen ouders het beste aangeven dat ze het weten, in plaats van het te negeren. Tot de leeftijd van zeven of acht jaar geloven kinderen dat hun ouders precies weten wat er allemaal gebeurt; een leugen niet herkennen kan voor hen verwarrenner zijn dan een leugen negeren. Wees consequent in je gedrag tegenover een kind dat liegt – zeg dat je weet wat de waarheid is en dat je niet van liegen houdt. Geef een goed voorbeeld door zelf de waarheid te vertellen en zo vaak mogelijk oprecht te zijn.

Top tien van leugens die we onze kinderen vertellen

01. We hebben je onder een struik gevonden.
02. Als de wind draait, blijf je zo.
03. Als je niet slaapt, komt Sinterklaas niet.
04. Het is allemaal weg.
05. De winkel was gesloten.
06. Fluffy gaat heel lang slapen.
07. Wat heb je dat mooi geverfd.
08. Wat kun je dat goed.
09. We zijn er bijna.
10. Dit doet geen pijn.

Top tien van kinderleugens

01. Dat was ik niet
02. Ik heb niks gedaan
03. Het was al kapot
04. Dat heb ik niet opgegeten
05. Dat heb ik helemaal zelf gemaakt
06. Nergens
07. Niemand
08. Dat moest ik van hem/haar
09. Ik zal het betalen
10. Dat doe ik zo

Hoe ga je met het liegen om?

Liegen hoort erbij en iedereen doet het wel eens. Kleine of iets minder kleine leugentjes, ook door je kind. Het hoort bij zijn ontwikkeling en hij leert er ook weer van. Soms liegen kinderen om een straf te ontlopen, uit angst of ze vluchten in een soort van fantasie.

Blijf hoe dan ook altijd rustig naar je kinderen. Het heeft niet zoveel zin om boos op ze te worden. Houd je eigen emotie onder controle . Vertel hem wel dat het belangrijk is om eerlijk te zijn en probeer daarin zelf het goede voorbeeld te geven. Goed doen, doet goed volgen. Probeer zelf niet te liegen en leg hem uit wat de gevolgen kunnen zijn als hij dit wel doet. Het zou immers hartstikke vervelend zijn als je hem niet meer op z’n woord zou kunnen vertrouwen.

Probeer een veilige omgeving te bieden waarin leugens niet nodig zouden moeten zijn. Geef hem een compliment als hij ergens eerlijk over is, ook als hij eigenlijk een beetje stout was. Dit zal hem stimuleren om vaker eerlijk te zijn.

Is er een patroon?

Liegen hoort bij alle leeftijden maar als het vaker voorkomt, probeer dan te achterhalen waar de noodzaak van het liegen vandaan komt. Is er bijvoorbeeld wel een veilige sfeer waarin hij eerlijk kan zijn? Of word je snel boos op hem als hij iets stouts heeft gedaan? Kijk eens kritisch naar jezelf en ook naar de straffen die je geeft. Als hij namelijk een fikse strak in het vooruitzicht heeft, is het niet heel aanlokkelijk om de waarheid te vertellen.

Beter kun je het belang van eerlijkheid onderstrepen. Geef hem het vertrouwen en geef hem ook de ruimte en veiligheid die hij nodig heeft om eerlijk te zijn.

Probeer situaties zoveel mogelijk te vermijden waarin je hem spreekwoordelijk in een hoek zet. Als jij hebt gezien dat hij iets deed wat niet mocht, kun je er naar vragen (en hem in de hoek drijven om te gaan liegen) maar je kunt het ook gewoon zelf direct benoemen. Breng hem niet in verlegenheid en spreek hem nooit aan in gezelschap van anderen. Neem hem liever apart voor een één op één gesprek.

Kom je er samen niet uit? Dan zou je eventueel professionele hulp kunnen inschakelen.