Kinderen mee naar de uitvaart?

Afscheid nemen hoort bij het leven. Het is onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Als je wordt geboren, ga je ook weer dood. In werkelijkheid ligt het natuurlijk niet zo simpel, want hoe goed we ook weten dat het leven eindig is, we willen er niet dagelijks mee bezig zijn. Vooral als je jong bent, ligt de hele wereld nog voor je open. Heb je duizenden plannen en ideeën en ligt de dag van je uitvaart nog heel veel weg. En toch komt ooit die ene dag…

Beschermen tegen verdriet en pijn

Het liefste willen we ons kinderen beschermen tegen iedere vorm van verdriet en pijn. Helaas is dit niet altijd mogelijk. Denk aan dat ongeluk met zijn fietsje waarbij hij twee geschaafde knieën had, of toen zijn hamster op een ochtend dood in zijn kooitje lag. Pijn en verdriet waar je hem niet voor hebt kunnen beschermen. En op een dag sterft je vader of moeder, zijn opa of oma. Wat doe je dan? Natuurlijk ga je het hem vertellen, daar kan je niet omheen. Maar hoe dan verder? Hoever ga je hierin? Een veel gestelde vraag is dan ook, neem ik mijn kind(eren) mee naar de uitvaart? Goede vraag en waarschijnlijk zal iedere ouder hier een ander antwoord op geven, want ieder kind, maar ook iedere situatie is anders…

Kinderen op de uitvaart

Een paar jaar geleden is mijn moeder overleden. Rocco was toen een jaar of dertien en het was dus totaal geen vraag of hij mee zou gaan naar de uitvaart van zijn oma. Sterker, hij wilde zelfs spreken op haar uitvaart. Hetgeen hij ook heeft gedaan en waar ik echt heel trots op was. Maar ook als hij (veel) jonger was geweest, had ik hem meegenomen naar haar uitvaart. Mijn moeder was namelijk stapelgek op haar enige kleinkind. Hij kon in haar ogen niks verkeerd doen. Rocco was op zijn beurt ook net zo gek op zijn oma. Hoe zou ik hem dit afscheid hebben kunnen ontzeggen. Een laatste eerbetoon aan zijn oma… Op haar uitvaart was het niet erg geweest als hij zijn mondje niet had gehouden of niet stil was blijven zitten. Iedereen wist immers hoe gek mijn moeder op dit mannetje was, dus niemand had zich hier aan geïrriteerd of gestoord.

Geen één juist antwoord

Maar dat heeft vooral te maken met wiens uitvaart het is. Zou er in zijn peuter- of kleuterjaren een buurman of vage kennis zijn overleden, dan had ik er absoluut voor gekozen om hem juist niet mee te nemen. En daarom is er eigenlijk geen eenduidig antwoord op de vraag of je kinderen meeneemt naar een uitvaart. Het belangrijkste is dat je luistert naar wat je hart je ingeeft, wat je gevoel je vertelt. En kijk naar je kind. Kan hij het aan? Hoe denk je dat hij gaat reageren? De kans dat hij gaat huilen is best groot, maar is dat zo erg? Tranen horen bij een uitvaart. Ze hebben zelfs een functie. Iedere traan neemt een stukje pijn mee uit ons lichaam en maakt plaats voor nieuwe herinneringen.

Op een gegeven moment, als ze daar oud genoeg voor zijn (vanaf een jaar of negen), kun je het natuurlijk aan ze vragen en het met ze bespreken. Kinderen kunnen vanaf een bepaalde leeftijd hier prima zelf een keuze in maken. Ze hierbij betrekken kan een goede bijdrage leveren aan het verwerkingsproces, maar ook de kans geven de dood beter te kunnen begrijpen. Daarbij wil je toch ook je kind niet het gevoel geven dat hij buitengesloten wordt.

Kinderen betrekken bij de uitvaart

Als de uitvaart iemand betreft die heel dichtbij jullie stond, dan kun je de kinderen betrekken in bepaalde rituelen. Denk bijvoorbeeld aan het aansteken van een kaars, het oplezen van een gedichtje, of het uitspreken van een afscheidswoord. Als ze daar nog te klein voor zijn, kun je ervoor kiezen dat ze bijvoorbeeld met een watervaste stift iets op de kist mogen schrijven of tekenen. Hoor ik je nu denken: “Zonde van de kist?” Nee toch… de kist gaat de grond in, of wordt de oven in geschoven.

Misschien kun je je kind nog niet bij alles betrekken rondom het overlijden en de uitvaart, maar het is wel belangrijk dat kinderen de kans krijgen hun gevoel en emoties te uiten. Als je denkt dat je kind het nog niet aankan om mee te gaan naar de uitvaart, kun je ook thuis bepaalde afscheidsrituelen met hem doen. Waar je aan zou kunnen denken is:

• een kaarsje (en eventueel een wierookje) branden naast de foto van de overledene
• met elkaar foto’s bekijken
• een gebedje opzeggen
• met elkaar een boekje lezen rondom het thema ‘afscheid’
• je kindje op schoot nemen en met elkaar erover praten
• een tekening laten maken
• een herinneringsdagboek maken, met plaatjes en foto’s
• na afloop mee naar de begraafplaats nemen
• zijn eigen rouwproces laten doorlopen en hem hierin steunen

Iedere leeftijd zijn eigen proces

Iedere leeftijd kent zijn eigen beleving omtrent afscheid en verlies. Tot een jaar of drie is het voor een kind moeilijk voor te stellen wat dood precies inhoudt. Hij kan zich simpelweg niet voorstellen dat iets ‘voor altijd’ weg kan zijn. Maar ook als hij iets ouder is, is ‘dood’ best een vaag begrip. Een verre reis of lange slaap, zijn begrippen die hij wat beter kan plaatsen. Pas vanaf zo’n acht jaar kan hij redelijk beseffen wat ‘dood’ in kan houden en zich realiseren hoe definitief dat is.

Bereid hem voor

Probeer de dood als gespreksonderwerp niet te ontlopen. Toen Rocco nog klein was, ik denk een jaar of vijf, vond ik ’s avonds laat zijn cavia dood in zijn kooi. Rocco lag op dat moment al te slapen. Natuurlijk had ik zijn cavia uit de kooi kunnen halen en hem kunnen begraven zonder dat hij dit hoefde te zien, maar ik koos er bewust voor om Rocco uit bed te halen en met hem naar zijn dode cavia te kijken. En natuurlijk moest hij heel hard huilen en natuurlijk vond hij het hartstikke zielig dat zijn cavia, Babbeltje, zo dood in de kooi lag, maar dat was het toch ook? En daar mag je dan toch om huilen?
De volgende dag hebben we hem in een schoenendoos begraven in de tuin, met Rocco er uiteraard bij. Mijn vader heeft er toen een houten kruis bij gemaakt. En daar ligt Babbeltje nog steeds. Nou ja, ik denk dat er inmiddels niet veel meer van hem over is.

Hij komt nooit meer terug

Rocco kon met het afscheid goed omgaan. Hij begreep dat Babbeltje er niet meer was en ook nooit meer zou terugkomen. Hij was immers begraven. Na die enorme huilbui op die ene avond, heb ik Rocco er niet meer over zien huilen. Hij kon wel over zijn cavia praten en met een glimlach aan hem terugdenken. Hij had het goed verwerkt.

Had ik echter niet voor deze manier gekozen, maar zonder hem erbij te betrekken Babbeltje uit de kooi gehaald en begraven, dan denk ik dat hij veel meer moeite had gehad met het accepteren van het feit dat deze cavia nooit meer terug zou komen. Nu was het gewoon goed.

Noem de dingen bij de naam

Wees helder en noem de dingen bij de naam. Je hoeft geen abstracte termen of metaforen te gebruiken om de dood te beschrijven. Je maakt het daarmee onnodig vaag. Daarbij voelt je kind echt wel aan, hoe oprecht je bent in je uitspraken. Noem het beestje daarom gewoon bij de naam, wind er geen doekjes om, maar sta wel open voor het verdriet van je kind. En troost hem bij zijn pijn en tranen.

En gaat hij mee naar de uitvaart? Bereid hem daar goed op voor. Wat kan hij verwachten? Geef hem de ruimte om vragen te stellen en geef hem daarin antwoorden waar hij iets mee kan. Denk aan bijvoorbeeld heel praktische vragen als: “Wat als ik moet huilen?” of “Mag ik wel bij je op schoot zitten?” of “Mag ik speelgoed meenemen?” Hoe duidelijker jij bent, hoe rustiger hij met je mee zal gaan. Misschien kun je zelfs vooraf een keer met hem naar de begraafplaats, zodat hij de plek al een keer heeft gezien.

In heel veel gevallen zijn kinderen achteraf blij dat ze de uitvaart hebben bijgewoond. Het heeft ze geholpen om met hun verdriet om te gaan en zich te realiseren dat het afscheid echt definitief is. Maar nogmaals, jij kunt het beste voor je kind bepalen of hij eraan toe is… jij kent hem immers het allerbeste.

Meer informatie

Tips om je kind goed te begeleiden bij rouw
Kinderen en de dood. Hoe begeleid je ze hierin?
Hoe kun je iemand troosten?
Rouwverwerking, hoe kun je het beste met je verdriet omgaan?

Bronvermelding

Tekst: Marion Middendorp
Stockfoto: 123rf.com