Kenmerken van een ontwikkelingsvoorsprong

Eén van de meest gestelde vragen van ouders van kinderen is: Hoe herken je een ontwikkelingsvoorsprong bij een jong kind? Dit is ook meteen de meest lastige vraag om te beantwoorden.

Lastig om zekerheid te krijgen

Hierna volgt een overzicht van kenmerken die veel voorkomen. Deze lijst is gebaseerd op verhalen van ouders die met terugwerkende kracht weten dat hun kind een ontwikkelingsvoorsprong had. Waarom is het dan toch zo lastig om met zekerheid te zeggen of een kind een voorsprong heeft? Daarvoor zijn (minstens) vier redenen:

Redenen

Er zijn kinderen die helemaal niets hebben van de kenmerken op de lijst. Voorbeeld? Eén van de kenmerken is een snelle taalontwikkeling. Daar kan zeker sprake van zijn, maar een klein percentage van de kinderen heeft juist een taalontwikkeling die wat later op gang komt. Deze kinderen komen pas tot spreken als ze zeker weten dat hetgeen ze zeggen goed is. Als ze gaan praten, valt dan wel weer op dat ze direct goede zinnen/ zinsdelen gebruiken. Dat dan weer wel! Dan is er een nog kleiner percentage kinderen waarbij de taalontwikkeling helemaal niet zo vlot verloopt. Moeilijk dus.

Heel gevoelig

Veel kenmerken van de lijst komen ook voor bij kinderen die geen ontwikkelingsvoorsprong hebben, maar bv. heel gevoelig zijn. Als je op internet kijkt naar kenmerken lijstjes zie je meteen de overlap met andere diagnoses.
Het is voor ouders best lastig om te zien of de ontwikkeling van hun kind erg afwijkt van leeftijdsgenoten, zeker als je niet regelmatig in contact komt met andere kinderen. De ontwikkeling van jouw kind op dat moment is voor jou normaal.
Jonge kinderen ontwikkelen zich sprongsgewijs, hierdoor is het soms lastig te zien op welk ontwikkelingsniveau ze zich bevinden.

Veelgenoemde kenmerken

Toch zal ik hieronder de lijst met veelgenoemde kenmerken plaatsen, omdat je ergens moet beginnen, om houvast te geven, omdat het belangrijk is dat er op jonge leeftijd al aandacht is voor een ontwikkelingsvoorsprong bij kinderen. Dit om teveel aanpassen te voorkomen.

Kenmerken van een ontwikkelingsvoorsprong

1 Enorm taalvaardig

Een eerste kenmerk is dat in veel gevallen jonge kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong enorm taalvaardig zijn. Ze gebruiken in hun spreken een goede zinsopbouw, kunnen heel gevarieerd hun woordenschat toepassen en beschikken over het vermogen om verbaal duidelijk te maken wat ze willen en wat er in hen omgaat. Het zijn vaak ook kinderen die de dingen heel letterlijk nemen. Een voorbeeld daarvan is de manier waarop ze met spreekwoorden en gezegden omgaan en dat zij kunnen ‘spelen’ met gelijkluidende woorden van afwijkende betekenissen. Aardig voorbeeld van dit letterlijk opvatten van zaken is het volgende korte gesprekje. Oma belt met Daan. Daan is vijf jaar. ‘Zo Daan, wat ben jij aan het doen?’ ‘Met jou bellen natuurlijk’, zegt Daan verontwaardigd. Even later legt het kereltje de telefoon neer en verzucht tegen zijn moeder. ‘Ze is wel dom hè? Als ik haar antwoord geef, begint ze keihard te lachen!’

2 Opvallende intensiteit

Tweede kenmerk is dat zij intens met dingen bezig kunnen zijn en soms lijkt het of hen daarbij een tomeloze energie ter beschikking staat. Een veel gehoorde uitspraak van ouders en leerkrachten is daarbij ‘hij gaat maar door. Het lijkt of het nooit op houdt’. Deze kinderen beleven dit vaak ook zo, hun hoofd lijkt nooit stil te staan. In incidentele gevallen kan zich dit ’s avonds uiten doordat het kind maar moeizaam de slaap kan vatten. In andere gevallen kijkt de kleuter tijdens het kringgesprek verveeld om zich heen, wiebelt constant en kan zijn handen en voeten nauwelijks stilhouden. Soms gaat het zover dat het kind tijdens een ontdekkingsreis naar de wereld onder zijn stoel, van zijn stoel valt en bij de landing verbaasd om zich heen kijkt, om dan te constateren dat de wereld er ondersteboven toch heel anders uitziet.

3 Levensbeschouwelijke zaken

Een derde kenmerk is dat deze kinderen al op heel jonge leeftijd nadenken over levensbeschouwelijke zaken zoals de dood, de zin van het leven en ‘wat was er voor de mens’ en ‘Wat is er na de dood?’

4 Groot invoelend vermogen

Vierde kenmerk dat hierop aansluit is dat deze kinderen een groot invoelend vermogen hebben. Zij kunnen zich sterk inleven in de situatie van een ander en door hun grote verstandelijke vermogens zijn zij bovendien in staat die situatie te generaliseren. In extreme gevallen kan dit leiden tot de ontwikkeling van – in ogen van volwassenen – wat merkwaardige angsten. Voorbeeld is de slimme kleuter die naar het jeugdjournaal kijkt, beelden ziet van jeugdige oorlogsslachtoffers uit Kosovo, volledig in tranen raakt en vervolgens niet meer kan slapen uit angst dat de oorlog zich naar hier verplaatst.

5 Honger naar kennis

Vijfde kenmerk is dat deze kinderen blijk geven van een geweldige honger naar kennis. Ze kunnen daarbij in de ogen van volwassenen een niet kinderlijke belangstelling hebben voor zaken als de ruimte, prehistorie, oude culturen, techniek en elektronica. Al veel jonger dan andere kinderen drijven zij hun ouders tot wanhoop met een onophoudelijk ‘waarom’ op alles wat zij tegenkomen. Wie met deze kinderen naar een museum gaat, komt vaak vermoeider terug dan het kind zelf. Het is nog dagen nadien bezig met alle opgedane indrukken een plaats te geven in zijn hoofd. Veelal door het eindeloos verbaliseren van alles wat het gezien heeft.

6 Taakgerichtheid

Zesde kenmerk is dat een kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong vaak een grote mate van taakgerichtheid en concentratie kan laten zien, vooral bij door het kind zelfgekozen activiteiten.

7 Fantasierijk

Zevende kenmerk is dat het spel van deze kinderen veelal fantasierijk is en getuigt van een grote mate van creativiteit. Het zijn kinderen die van niets iets kunnen maken door hun fantasie de vrije loop te laten. Bovendien geven zij in hun spel vaak al op jonge leeftijd blijk van leiderschapskwaliteiten. Andere kinderen, maar ook de volwassenen om het kind heen, ervaren dit over het algemeen als ‘de baas willen spelen’. De kleuter met ontwikkelingsvoorsprong wil echter vooral zijn speelkameraadjes interesseren voor zijn werkelijk spannende en intrigerende plannen en raakt soms verontwaardigd over het onbegrip van de kinderen om hem heen.

8 Groot aanpassingsvermogen

Achtste kenmerk dat hierop aansluit is het enorme aanpassingsvermogen dat ze laten zien. De mening dat juist deze kinderen sociaal-emotioneel gezien een vertraagde ontwikkeling doorlopen, is een fabeltje. In een groot aantal gevallen geven zij er juist blijk van ook op dit gebied een ontwikkelingsvoorsprong te hebben. Het grote aanpassingsvermogen aan de groep is daar een goed voorbeeld van. In veel gevallen wordt het gedrag als gestoord geïnterpreteerd, of als achter in de ontwikkeling. Voorbeeld daarvan is de peuter van twee op de peuterspeelzaal. Terwijl hij naast een ander kind zit vraagt hij: “Mag ik van jou dat rode autootje?” Hij krijgt van het andere kind een geel autootje. “Nee, mag ik het rode autootje?” Het andere kind kijkt om zich heen en pakt lukraak een blauwe auto.

Dat is het moment waarop de peuter met de ontwikkelingsvoorsprong in de gaten heeft dat hij er verbaal niet komt. Het kind kijkt om zich heen en ziet hoe andere kinderen de zaken fysiek oplossen. Het past zich aan, geeft zijn collega-peuter een mep en ontvangt als beloning het resterende rode autootje. Dat is het moment waarop volwassenen vinden dat er niet geslagen mag worden en dat de peuter met de ontwikkelingsvoorsprong ongepast gedrag vertoont. Sociaal zwak, is dan de conclusie. Maar eigenlijk is het tegengestelde het geval. Hetzelfde geldt voor de slimme kleuter die thuis prachtig gedetailleerde menstekeningen maakt en dan op school komt en ziet hoe zijn leeftijdgenoten koppoters maken. Dat kan ik ook, denkt de kleuter, schuift zijn grote kleuterego aan de kant en tekent vervolgens koppoters.

9 Op zoek naar de verborgen wereld

Negende kenmerk is dat jonge kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong veel meer dan het gemiddelde kind geïnteresseerd zijn in de verborgen wereld achter cijfers en letters. Ouders die op school komen en aan de leerkracht vertellen dat zij vermoeden dat hun kleuter hoogbegaafd is, zullen dit vermoeden slechts zelden staven aan het feit dat hun kind zo graag in de zandbak speelt. Zij zullen juist zeggen dat hij al een beetje kan lezen en in zijn hoofd met “sommetjes” bezig is. Ouders geven ook aan dat deze interesse vanuit het kind zélf komt.

10 Sterk geheugen

Tiende kenmerk is dat het potentieel begaafde kind al heel jong laat zien te beschikken over een sterk geheugen. Het zijn kinderen die soms maanden later terug kunnen komen op een uitspraak of belofte die de leerkracht of ouder heeft gedaan en allang weer vergeten is. Hun verontwaardiging kan groot zijn als de volwassene ontkent iets dergelijks gezegd te hebben of de belofte niet gestand doet.

Meer informatie

Hoe herken je een ontwikkelingsachterstand bij je kind?
Met deze acht manieren kun jij je kind slimmer maken!
Hoogbegaafde kinderen zijn geen wonderkinderen
Hoogbegaafd, wat betekent dit voor je kind?
Het gemiddelde in zijn ontwikkeling
Hoogsensitief en telepathisch – Hoe ga je ermee om?
Geestelijke ontwikkeling van je peuter
Bestaan nieuwetijdskinderen?
Nieuwetijdskinderen, ADHD en autisme

Bronvermelding

Tekst: Marjo van Weenen
Stockfoto: 123rf.com